Η Κρήτη είναι διάσπαρτη με οικισμούς που κάποτε ερήμωσαν λόγω της αστυφιλίας ή για κάποιο άλλο λόγο, όπως βεντέτα, φυσική καταστροφή, κλπ. Ακόμη και σήμερα οι τοίχοι των σπιτιών μαρτυρούν πώς κάποτε υπήρχε ζωή εκεί. Αξίζει να γίνει αναφορά σε κάποιους από αυτούς.
Οικισμός Καλαθιανά 
Η ενδοχώρα της Κρήτης είναι γεμάτη από έρημα σήμερα χωριά, ακατοίκητα και ξεχασμένα. Πολλά από αυτά ερήμωσαν σχετικά πρόσφατα και άλλα αιώνες πριν και σήμερα φαίνονται ελάχιστα απομεινάρια που αποδεικνύουν την ύπαρξή τους. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά έρημα χωριά της Κρήτης το οποίο ήταν σχετικά μεγάλο ήταν τα Καλαθιανά.
Πάνω στο Ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4 που συνδέει τις Αλώνες με τον Άγιο Κωνσταντίνο, σε λόφο με πρίνους κοντά στο χωριό Μούνδρος, συναντάμε τον εγκαταλελειμμένο οικισμό Νησί. Τα χαλάσματα του οικισμού μαρτυρούν την σπουδαία του ιστορία, καθώς συναντάμε όμορφα σπίτια και σημαντικούς ναούς. Μέσα στον οικισμό υπάρχει ο ναός του Αγίου Γεωργίου, ενώ λίγα μέτρα παραέξω υπάρχει ο ναός της Παναγίας της Νησιανής.
Η Αχλάδα είναι ένα από τα πιο κοντινά στην πόλη του Ηρακλείου χωριά. Το όνομά του είναι φυτωνυμικό και το παίρνει από το δέντρο της αγριαχλαδιάς που στην περιοχή το λένε και αχλάδα ή αγκούτσακα και το συναντάμε αυτοφυές σε πολλά σημεία γύρω από το χωριό. Η Αχλάδα είναι χτισμένη στην κορφή ενός οχυρού λόφου ψηλά πάνω από τον κόλπο της Αγίας Πελαγίας.
Κοντά στα χωριά Επισκοπή και Μουρτζανά Μυλοποτάμου, σε μια καταπράσινη κοιλάδα, στέκονται ακόμη τα ερείπια από τα σπίτια και τους νερόμυλους του χωριού Μούσες ή Μούσι. Στο χωριό αυτό συναντάμε τους πέντε νερόμυλους που εκμεταλεύονταν τα άφθονα νερά της περιοχής. Εδώ έφερναν τα σιτηρά τους για άλεσμα οι κάτοικοι των τριγύρω χωριών, ως την δεκαετία του 1950, που η σύγχρονη τεχνολογία παραγκώνισε τον παραδοσιακό τρόπο αλέσματος.
Λίγο πριν φτάσουμε στο χωριό Βορίζια και κοντά στη Μονή Βροντησίου, συναντάμε έναν ιδιότυπο εγκαταλελειμμένο οικισμό με δέκα πέτρινα πανομοιότυπα σπίτια, χωρίς σκεπές. Ο οικισμός αυτός συνδέεται με την ιστορία του Ψηλορείτη και την ισοπέδωση του χωριού Βορίζια από τους Γερμανούς.
Τα Κολοκάσια είναι ένας ερειπωμένος οικισμός της επαρχίας Σφακίων, κοντά στην έξοδο του φαραγγιού του Ασφένδου και κοντά στο χωριό Άγιος Νεκτάριος. Οι κάτοικοί του το εγκατέλειψαν κυρίως λόγω της απομονωμένης του θέσης και εγκαταστάθηκαν στον Άγιο Νεκτάριο. Σήμερα τα περισσότερα σπίτια είναι ερειπωμένα, ενώ μερικά έχουν αναπαλαιωθεί από Γερμανούς που αγόρασαν τα χαλάσματα. Τα σπίτια αποτελούν ζωντανό παράδειγμα της λιτής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής των Σφακίων.
Ο οικισμός με το χαριτωμένο όνομα Λουσέστρο ή αλλιώς Άγιος Ιωάννης όπως τον ξέρουν σήμερα πολλοί έχει όπως και ο ιδρυτής του όνομα που προέρχεται από τα Λατινικά. Πάνω από το χωριό προς τα βόρεια υψώνεται το βουνό Λούτσι που παίρνει το όνομά του από το λατινικό lux που σημαίνει φως.
Οι Αμυγδάλοι είναι ένας μικρός οικισμός που δημιουργήθηκε και κατοικήθηκε στα χρόνια της Γερμανικής κατοχής. Βρίσκεται στη λοφοσειρά που απλώνεται πάνω από το Καλό Χωριό Μεραμπέλου Λασιθίου ακριβώς απέναντι και βόρεια από την Μονή Φανερωμένης Ιεράπετρας. Στους Αμυγδάλους φτάνουμε από αρκετά δύσβατο χωματόδρομο που φεύγει από την παραλία του Ιστρον.
