Όπως σε όλη την Ελλάδα, έτσι και στην Κρήτη, με αφορμή τη γιορτή αγίων της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας, διοργανώνονται πολλά τοπικά πανηγύρια σε χωριά και πόλεις του νησιού, ειδικά το καλοκαίρι. Τα πανηγύρια, παράλληλα με τη θρησκευτική και την προσκυνηματική τους σημασία, αποτελούν αφορμή συνεύρεσης του τοπικού πληθυσμού και συμβάλλουν στη διατήρηση των εθίμων και των παραδόσεων του τόπου. Μετά τα πανηγύρια, η σκυτάλη δίνεται στα χωριά, όπου ακολουθεί μεγάλο ξεφάντωμα, μουσική και χορός, που κρατάει μέχρι το άλλο πρωί.
Ένα από τα πιο αξιόλογα θρησκευτικά έθιμα, που συναντάει κανείς στην Κρήτη είναι ο εορτασμός των Χριστουγέννων σε μια αληθινή φάτνη, στο σπήλαιο της Μαραθοκεφάλας. Επίσης κατά το πανηγύρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στο Μαρμακέτο Λασιθίου, ξανανθίζουν οι ξηραμένες ορχιδέες που στολίζουν τον επιτάφιο, ενώ στον Άγιο Θωμά και στα Αστερούσια κυκλώνουν τους ναούς με κερωμένο σχοινί, για να κρατήσουν το κακό μακριά, αναβιώνοντας πανάρχαιες συνήθειες.
Οι απόκριες είναι μια μεγάλη γιορτή σε όλη την Κρήτη, με δεκάδες έθιμα που έχουν τη ρίζα τους στο μακρινό περελθόν. Τα Αποκριγιώματα στη Γέργερη, η μάσκα του Σίβα, η καμήλα και πάρα πολλά άλλα έθιμα έχουν αρχίσει να αναβιώνουν σε μια προσπάθεια των τοπικών αρχών να μη χαθούν στη λήθη του χρόνου.
Έθιμα, με τις ρίζες τους από τα βάθη των αιώνων, για την ίαση των ασθενών είναι ακόμη ζωντανά. Στα Σφακιά, οι πιστοί αφιερώνουν στην εκκλησία τα ζυμαρένια ανθρωπάκια του Αγίου Αντωνίου, για να γιατρέψουν τις ασθένειές τους, ενώ στον Ψηλορείτη ανθρωπόμορφοι άρτοι, τα λαζαρόψωμα, αφιερώνονται στα μνημόσυνα. Παλαιότερα, στο πανηγύρι της Αγίας Πελαγίας, έθαβαν τα μέλη του σώματος που πονούσαν στην άμμο της παραλίας για να γίνουν καλά, ενώ στον Άγιο Φανούριο Αχλαδέ οι πιστοί τοποθετούν ρούχα από τα σημεία του σώματος που νοσούν σε μια κοκορεβυθιά.
Το Πάσχα επικρατούν μερικά από τα πιο ιδιαίτερα έθιμα στην Ελλάδα, όπως ο πλειστηριασμός του Σταυρού, το πέρασμα των προβάτων κάτω από τον επιτάφιο, το κάψιμο του Ιούδα με τη μεγάλη φουρνάρα, η μεταφορά του Αγίου Φωτός από τους πιστούς στο σπίτι τους, χωρίς να μιλούν, και η τοποθέτηση κόκκινων αυγών στους τάφους. Στην Ασή Γωνιά και την Καρωτή Ρεθύμνου, κατά την εορτή του Αγίου Γεωργίου οι βοσκοί φέρνουν τα πρόβατα στην εκκλησία για να τα ευλογήσει ο ιερέας, ενώ ακολουθεί άρμεγμα και μοίρασμα του γάλακτος στους πιστούς.
Άλλα έθιμα: O Κλήδονας εορτάζεται την ημέρα του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, στα τέλη Ιουνίου. Κατά τη γιορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, πιστοί αφιερώνουν τα πιο γινωμένα σταφύλια στην εκκλησία, για να ευλογηθούν τα αμπέλια τους, ενώ την ίδια μέρα στην κορυφή του Αφέντη της Δίκτης, οι πιστοί σκαλίζουν το χώμα για να βρουν νομίσματα, που θεωρούνται φοβερό φυλακτό. Την ημέρα του Αγίου Γεωργίου του Μεθυστή, σε όλη την Κρήτη, ανοίγουν τα βαρέλια με το κρασί.
- 1
- 2
Αποκριγιώματα στη Γέργερη 
Κάθε χρόνο, την ημέρα της Καθαρής Δευτέρας στο χωριό Γέργερη Ηρακλείου αναβιώνουν τα Aποκριγιώματα. Η λέξη αποκριγιώματα προέρχεται από το ρήμα αποκριγιώνω που σημαίνει κόβω το κρέας, σταματώ την κατανάλωση κρέατος. Και έτσι είναι αφού η Καθαρή Δευτέρα σηματοδοτεί την έναρξη της Σαρακοστής και μαζί και της νηστείας που φέρει την αποχή από το κρέας.
Οι Κρήτες από τα αρχαία κιόλας χρόνια είχαν την τάση να χτίζουν υπαίθρια ιερά για να ευχαριστούνε τις ανώτερες δυνάμεις για τα καλά αγαθά και τους καρπούς που η γη τους χάριζε. Η συνήθεια αυτή έφτασε ακόμα και μέχρι τις μέρες μας και τα αρχαία αγροτικά ιερά αντικαταστάθηκαν από τα περίφημα εικονοστάσια που συναντάμε μέσα σε καρπερά χωράφια ή απλά στη φύση και όχι σε δρόμους.
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά αλλά και όμορφα έθιμα της Κρήτης είναι το έθιμο του Κλήδωνα που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Ο Κλήδωνας (και όχι Κλείδωνας) που προέρχεται από το αρχαιοελληνικό κληδών που σημαίνει το σημάδι ή τον οιωνό γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 24 Ιουνίου, ημέρα που τιμάμε το Γενέθλιο του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.
Στα περισσότερα χωριά της Κρήτης την ημέρα του Μεγάλου Σαββάτου γίνονται οι ετοιμασίες για την φουνάρα του Ιούδα. Φουνάρα στο γλωσσικό ιδίωμα της Κρήτης σημαίνει μεγάλη φωτιά και είναι η φωτιά που συμβολικά καίει κάθε χρόνο τον προδότη του Ιησού Χριστού, Ιούδα.
Το 1958 ο Οδυσσέας Μεσσαριτάκης από τον Σίβα Πυργιωτίσσης επινόησε μια αποκριάτικη αμφίεση που σε λίγα χρόνια θα γινόταν η χαρακτηριστική αποκριάτικη εμφάνιση του χωριού του. Η Σιβιανή μάσκα, φτιαγμένη από ρίζα αθάνατου, στολισμένη με κάθε λογής κέρατο και αντικείμενα, προκαλούσε τον τρόμο τον μικρών παιδιών, σε τέτοιο βαθμό που οι μανάδες τις επικαλούνταν για να πιουν τα παιδιά το γάλα τους.
Τα τάματα που σήμερα συναντάμε στους μικρούς και μεγάλους ναούς της Κρήτης έχουν μια πανάρχαια καταγωγή και προέλευση. Είναι η συνέχεια των ταμάτων που υπήρχαν στα ιερά στην αρχαία εποχή.
Ο περισχοινισμός των εκκλησιών, που στην Κρήτη ονομάζεται «δέσιμο» ή «ζώσιμο» είναι έθιμο που έχει τις βαθιές ρίζες του στην αρχαιότητα για να κρατηθεί μακριά το κακό.
Κάθε χρόνο στις 8 Μαΐου, μέρα του Άι Γιάννη του Θεολόγου, πλήθη πιστών από όλη την Κρήτη προστρέχουν στο μικρό χωριό Μαρμακέτω στο Οροπέδιο Λασιθίου για να παρακολουθήσουν ένα θαύμα να πραγματοποιείται μπροστά στα μάτια τους.
- 1
- 2
