Κλήδονας

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά αλλά και όμορφα έθιμα της Κρήτης είναι το έθιμο του Κλήδωνα που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Ο Κλήδωνας (και όχι Κλείδωνας) που προέρχεται από το αρχαιοελληνικό κληδών που σημαίνει το σημάδι ή τον οιωνό γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 24 Ιουνίου, ημέρα που τιμάμε το Γενέθλιο του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Την ημέρα εκείνη ο Άη Γιάννης του λαού παίρνει το όνομα του εθίμου και ονομάζεται ο Άη Γιάννης ο Κλήδωνας. Πολλά χωριά της Κρήτης τα τελευταία χρόνια αναβιώνουν το παλιό αυτό έθιμο που έτεινε προς εξαφάνιση.

Η παράδοση θέλει τις κοπέλες του χωριού να πηγαίνουν στην παλιά βρύση του χωριού την παραμονή του Αγίου Ιωάννη (23 Ιουνίου) και μια από αυτές να μεταφέρει μέσα σε μια στάμνα το αμίλητο νερό κρατώντας τα στόματά της κλειστά κατά τη μεταφορά του. Στη συνέχεια το νερό μεταφέρεται σε μια στάμνα που λένε υδροφόρο και τοποθετείται συνήθως στη πλατεία του χωριού. Μετά περνάει κάθε μια κοπέλα και αφήνει ένα "ριζικάρι", δηλαδή ένα προσωπικό της αντικείμενο που μπορεί να είναι κάποιο φρούτο, κάποιο κόσμημα, κομπολόι κλπ. Στη συνέχεια η υδροφόρος σκεπάζεται με ένα κόκκινο πανί και "κλειδώνεται", δηλαδή δένεται με ένα σπάγγο και αφήνεται σε έναν ανοικτό χώρο για όλο το βράδυ, υπό το φως των αστεριών.

Το ίδιο βράδι τα αγόρια του χωριού μαζεύουν τα ξεραμένα στεφάνια από τους Μάηδες που έχουν φτιαχτεί την Πρωτομαγιά, τα κάνουν σωρούς στις γειτονιές και βάζουν φωτιά. Στη συνέχεια κάθε αγόρι πηδάει πάνω από τη φωτιά τρεις φορές, για να διωχτεί το κακό.

Το βράδι οι κοπέλες λέγεται ότι θα δουν το πρόσωπο του άντρα που θα παντρευτούν στο όνειρό τους. Τα χαράματα της 24ης Ιουνίου, η κοπέλα που έφερε το νερό από τη βρύση, θα πρέπει να πάρει τη στάμνα πριν χαράξει και να τη μεταφέρει σε κλειστό χώρο για να μην χαθεί η επιρροή από τα άστρα. Κάποια στιγμή το μεσημέρι, μαζεύονται όλες οι κοπέλες, αλλά και όποιος άλλος θέλει. Ανοίγουν την στάμνα και στη συνέχεια κάθε μια κοπέλα βγάζει ένα ριζικάρι τυχαία και το δείχνουν σε κάποιον που λέει μαντινάδες. Ο μαντιναδολόγος βγάζει αυθόρμητες μαντινάδες οι οποίες θεωρείται ότι προμηνύουν το μέλλον της κοπέλας (στην οποία ανήκει το ριζικάρι, όχι σε αυτή που το έπιασε), σχολιάζεται από τους υπόλοιπους και προσπαθούν να δώσουν τη δική τους ερμηνεία.

Αφού αφαιρεθούν όλα τα ριζικάρια από το σταμνί, η κοπέλα που έφερε το νερό την πρώτη μέρα, χύνει το νερό σταυρωτά σε ένα πηγάδι και στη συνέχεια το σκεπάζει με ένα κόκκινο πανί (το πηγάδι). Το βράδι κοπέλες και αγόρια σηκώνουν το πανί και βάζουν από κάτω το κεφάλι τους. Την ίδια στιγμή η υδροφόρος κοπέλα με ένα καθρεφτη κατεβάζει τις ακτίνες του ήλιου ή της σελήνης στο πηγάδι και οι κοπέλες πετούν τα ριζικάρια τους μέσα. Στα κύματα που σχηματίζονται βλέπουν μεταφυσικά φαινόμενα ή αγαπημένα πρόσωπα ή το πρόσωπο που θα παντρευτούν, κλπ. Επίσης λένε ότι το φύλο του πρώτου προσώπου που θα δουν όταν βγουν έξω από το πανί, θα είναι και το φύλο του πρώτου τους παιδιού.

Φωτογραφίες Χριστόφορος Χειλαδάκης