Έθιμα

Τα τάματα που σήμερα συναντάμε στους μικρούς και μεγάλους ναούς της Κρήτης έχουν μια πανάρχαια καταγωγή και προέλευση. Είναι η συνέχεια των ταμάτων που υπήρχαν στα ιερά στην αρχαία εποχή. Όταν ο ελληνικός χώρος δέχτηκε τη θρησκεία του Χριστιανισμού μετουσίωσε και ενσωμάτωσε μέσα σε αυτή πάρα πολλά ήθη και συνήθειες που υπήρχαν στην προηγούμενη του πίστη και λατρεία και μαζί με αυτά και τα τάματα.

Τα σύγχρονα τάματα που συναντάμε σε όλες τις εκκλησίες είναι φτιαγμένα πλέον με μηχανήματα και λίγο πολύ όλα απεικονίζουν κάποιο μέλος του ανθρώπινου σώματος το οποίο και έχει κάποιο συγκεκριμένο πρόβλημα για το οποίο ο πιστός ζητάει από τον άγιο την ίαση του. Πολλές φορές απεικονίζεται και ολόκληρο το σώμα ή και το ζευγάρι των παντρεμένων για την προστασία ολόκληρης της οικογένειας. Σχεδόν σε όλους τους ναούς σήμερα ακόμα και στους πολύ παλιούς και τους βυζαντινούς στις εικόνες θα δούμε να κρέμονται σύγχρονα αφιερώματα.

Τα παλιά τάματα που ήταν χειροποίητα και αρκετά ιδιαίτερα έχουν εκλείψει σχεδόν από παντού. Ο λόγος είναι οι συλλέκτες που τα τελευταία χρόνια έχουν ξαφρίσει τα πάντα από τα εκκλησάκια ιδιαίτερα της ενδοχώρας που δεν προστατεύονται. Έτσι έχουν χαθεί από παντού αυτά τα πολύτιμα και γεμάτα ιστορία και αξία θρησκευτική και καλλιτεχνική αντικείμενα. Οι συλλέκτες ταμάτων είναι μια από τις λιγότερο γνωστές κατηγορίες ιερόσυλων αποτελεί δε για όσους ασχολούνται με το θέμα την πιο φανατική κατηγορία συλλεκτών. Οι συλλέκτες ταμάτων πραγματικά είναι σε σημείο μανίας διψασμένοι για παλιά τάματα, τα οποία πλέον σήμερα πιάνουν αρκετά υψηλή τιμή στην αγορά.

Είναι σπάνιο το φαινόμενο να αντικρίζει κάποιος σήμερα ένα εκκλησάκι γεμάτο με παμπάλαια τάματα, τα οποία ακόμα ευτυχώς δεν έχουν καταλήξει στα χέρια των συλλεκτών. Ένα τέτοιο εκκλησάκι θα είναι σε πολύ απομακρυσμένο και δύσβατο μέρος, αλλά κι εντελώς άγνωστο οπότε ακόμα είναι τα εικονίσματα του γεμάτα από τα παμπάλαια τάματα που έχουν αφιερώσει οι πιστοί πολλές δεκαετίες πριν.

Αυτό που προκαλεί εντύπωση στα παλιά τάματα είναι ότι επειδή είναι χειροποίητα το κάθε ένα είναι μοναδικό, ενώ τα σύγχρονα εργοστασιακά είναι όλα τα ίδια. Το επίσης σημαντικό είναι οι απεικονίσεις που έχουν αφού αποτελούν καθρέπτη της ζωής παλιότερων εποχών που η ζωή ήταν καθαρά αγροτική. Έτσι έχουμε τάματα που πέρα από ανθρώπινα μέλη απεικονίζουν κατσίκες και γαϊδούρια που ήταν σημαντικά για την οικονομία της αγροτοκτηνοτροφικής οικογένειας. Επίσης απεικονίζουν παλιά μοντέλα αυτοκινήτων που σήμερα δεν υπάρχουν παρά μονάχα σε συλλογές επειδή τα πρώτα αυτοκίνητα που κυκλοφόρησαν ήταν είδος πραγματικά πολυτελείας και ο φόβος του ατυχήματος από το «κακό μάτι» ήταν μεγάλος. Έτσι οι ιδιοκτήτες παρακαλούσαν τον κάθε άγιο να τους βλέπει το αυτοκίνητο και κατά συνέπεια τους ίδιους που το οδηγούσαν.

Πηγή: Χριστόφορος Χειλαδάκης