Νυχτερίδες

Η Κρήτη έχει απομονωμένα δάση, πολλές εγκαταλελειμένες αγροικίες και περισσότερα από 2000 σπήλαια, που μαζί με τα μικρά σπήλαια, ξεπερνούν τις 5000. Έτσι, ανέκαθεν αποτελούσε ιδανικό μέρος για τα πτερωτά θηλαστικά της, τις νυχτερίδες. Στην Κρήτη έχουν εντοπιστεί ήδη πολλά είδη νυχτερίδων (περισσότερο από το 50% των συνολικών ειδών θηλαστικών του νησιού), όπως η νυχτονόμος, η τρανορινόλοφος, η μικρορινόλοφος, η ρινόλοφος του Blasius, η στεπομυωτίδα, η τρανονυχτερίδα, η πτερυγονυχτερίδα, η λευκονυχτερίδα, ο νυκτοβάτης, η μουστακονυχτερίδα, η πυρρομυωτίδα, η ποδαρομυωτίδα, η μικρομυωτίδα, η ορεινή ωτονυχτερίδα, η βουνονυχτερίδα και η νανονυχτερίδα. Μάλιστα, το 2004 διαπιστώθηκε ότι στην Κρήτη ζει κι ένα δεύτερο είδος νανονυχτερίδας, η νανονυχτερίδα του Hanak, η οποία ως τότε θεωρούνταν ενδημική της Λιβύης. Για πολλά είδη δεν έχει εξακριβωθεί αν όντως πέφτουν σε χειμερία νάρκη το χειμώνα ή αν απλώς περνούν τις πιο δύσκολες ημέρες του χειμώνα σε βαθύ λήθαργο, ξυπνώντας με την πρώτη ευκαιρία για να τραφούν και να πιουν νερό. Ας δούμε λοιπόν τα είδη αυτά λίγο πιο αναλυτικά...

Νυχτονόμος (Tadarida teniotis)

Η νυχτονόμος (επιστ. Tadarida teniotis) αποτελεί ένα από τα συνηθισμένα είδη νυχτερίδας που βρίσκονται κυρίως στην Ευρώπη και τη Δυτική Ασία. Είναι το πιο κοινό είδος στην Κρήτη, αν και οι πληθυσμοί του φαίνεται να μειώνονται σε παγκόσμιο επίπεδο. Η νυχτονόμος έχει μήκος σώματος 8.4 - 9.4 cm, ουρά από 4.8 έως 5.6 cm, και φτερά μήκους 5.7 έως 6.5 cm.

Το καλοκαίρι και το χειμώνα οι αποικίες συνήθως αριθμούν από 5 έως 100 άτομα, τα οποία ζουν σε ύψος 10 έως 50 μέτρων από το έδαφος, πάνω από θερμές και ημι-έρημες περιοχές. Εκτός από τις μικρές σπηλιές, μπορεί να βρεθεί σε ρωγμές και κοιλότητες σε βράχους, λατομεία, γέφυρες και γκρεμούς.

Τρανορινόλοφος (Rhinolophus ferrumequinum)

Η τρανορινόλοφος νυχτερίδα (επιστ. Rhinolophus ferrumequinum) είναι ένα ευρωπαϊκό είδος νυχτερίδας που απαντάται κυρίως στην Ευρώπη, την Αφρική, τη Νότια Ασία και την Αυστραλία. Έχει ένα χαρακτηριστικό ρουθούνι που θυμίζει πέταλο, εξου και το όνομα της. Είναι το μεγαλύτερο είδος από όλες τις άλλες παρόμοιες ευρωπαϊκές νυχτερίδες και έτσι πολύ εύκολα διακρίνεται από αυτές. Το είδος της συναντιέται επίσης αρκετά συχνά στα σπήλαια της Κρήτης.

Αυτή η νυχτερίδα προτιμάει να μένει μόνιμα σε μια περιοχή, ταξιδεύοντας μεταξύ 20 και 30 km για να αλλάξει φωλιά το χειμώνα και το καλοκαίρι, με τη μεγαλύτερη μετακίνηση να έχει καταγραφεί στα 180 χιλιόμετρα. Τρέφεται με σκαθάρια, νυχτοπεταλούδες και άλλα έντομα των κρητικών αγρών και δασών. Τέλος, το είδος είναι γνωστό ως αυτό που ζει τα περισσότερα χρόνια (ανάμεσα στις ευρωπαϊκές νυχτερίδες) με μερικά ζώα να ζουν περισσότερο από 30 χρόνια.

Μικρορινόλοφος (Rhinolophus hipposideros)

Η μικρορινόλοφος νυχτερίδα (επιστ. hipposideros Rhinolophus) είναι μια από τις μικρότερες νυχτερίδες στον κόσμο, με βάρος μόνο 5-9 γραμμάρια, με άνοιγμα φτερών 192-254 mm και μήκος σώματος 35-45 mm. Τος είδος παίρνει το όνομά του από τη χαρακτηριστική πεταλοειδή μύτη του. Η μικρορινόλοφος έχει εντοπιστεί και στην Κρήτη, ζώντας σε ορισμένες από τις χιλιάδες σπηλιές χιλιάδες στο νησί που βρίσκονται κοντά σε μικρά δάση με πουρνάρια ή και φρύγανα.

Έχει ισχυρά πόδια που χρησιμοποιεί για να κρατιέται στους βράχους και στα κλαδιά, ενώ μπορεί να δει καλά, παρά τα μικρά της μάτια. Όπως και οι περισσότερες νυχτερίδες, η μικρορινόλοφος ζει σε αποικίες και κυνηγάει τη λεία της με ηχοεντοπισμό, εκπέμποντας δηλαδή υπερήχους από το στόμα της. Οι μικρορινόλοφες νυχτερίδες δεν απομακρύνονται πολύ από το σημείο που φωλιάζουν, με τη μέση απόσταση μεταξύ της θερινής και της χειμερινής φωλιάς τους να βρίσκεται στα 5-10 χιλιομέτρα, αν και η μεγαλύτερη απόσταση που έχει καταγραφεί είναι 153 χιλιόμετρα.

Ρινόλοφος του Blasius

Η ρινόλοφος του Blasius (επιστ. Rhinolophus blasii) είναι ένα απειλούμενο είδος νυχτερίδας που είναι ζει σε κάποιες (απομονωμένες μεταξύ τους) περιοχές της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής. Μια από αυτές τις περιοχές είναι και η Κρήτη, όπου ζει ένας σημαντικός πληθυσμός του είδους.

Οι ρινόλοφοι του Blasius προτιμούν θερμές περιοχές με χαμηλή βλάστηση και λίγη υγρασία. Έτσι σπάνια θα τις δείτε στους ορεινούς όγκους της Κρήτης. Κάποιος μπορεί να τις συναντήσει σε σπηλιές, στοές, παλιά σπίτια και κελάρια. Συνήθως μένουν 3-4 νυχτερίδες μαζί, ενώ σπάνια θα δει κάποιος περισσότερες. Το χειμώνα πέφτουν σε χειμερία νάρκη, αφού επιλέξουν ένα σχετικά ζεστό σημείο.

Είναι νυχτερίδες μεσαίου μέγεθος με μεγάλα φτερά, ενώ το τρίχωμα τους είναι μακρύ και ανοιχτό καφέ. Έχουν χαρακτηριστικές μύτες σε σχήμα πετάλου, και γι’αυτό το είδος στα Αγγλικά λεγεται «horseshoe» δηλ. πέταλο αλόγου. Οι νυχτερίδα του Blasius έχουν μεγάλη ικανότητα στο πέταγμα τους, καθώς μπορούν να κυνηγούν έντομα ακόμη και στον αέρα.

Στεπομυωτίδα (Myotis aurascens)

Η στεπομυωτίδα (επιστ. Myotis aurascens) είναι ένα είδος νυχτερίδας που κατανέμεται σε όλη τη νοτιο-ανατολική Μεσόγειο και επεκτείνεται προς ανατολάς, από τις στέπες της Ευρώπης ως και τη νοτιοδυτική Ασία. Ανάμεσα σε αυτές τις περιοχές είναι και το νησί της Κρήτης, όπου ζει σε αρκετά μεγάλους αριθμούς.

Στην Κρήτη, το είδος φωλιάζει κυρίως μέσα σε μικρές σπηλιές, σχισμές βράχων, ρωγμές και εγκαταλελειμμένα κτίρια που βρίσκονται συνήθως κοντά σε αραιά δάση και γενικά δασικές εκτάσεις. Από εκεί μπορεί να κυνηγάει σκνίπες, σκώρους και κουνούπια. Οι αποικίες αριθμούν συνήθως μέχρι 15 νυχτερίδες, ένας μικρός αριθμός σε σύγκριση με τα άλλα είδη νυχτερίδας.

Τρανονυχτερίδα (Eptesicus serotinus)

Η τρανονυχτερίδα (επιστ. eptesicus serotinus) είναι ένα μεγαλόσωμο είδος νυχτερίδας με αρκετά μεγάλα αυτιά, που βρίσκεται διασκορπισμένο από τον Ατλαντικό έως τον Ειρηνικό, με την Κρήτη να είναι στο κέντρο της περιοχής κατανομής της. Στην Κρήτη βγαίνουν για κυνήγι το σούρουπο, συχνά όταν ακόμα το φως είναι πολύ λίγο, και κυνηγούν κυρίως σκαθάρια, μύγες και σκώρους.

Οι τρανονυχτερίδες ζουν μέχρι 19 χρόνια. Ο βιότοπός τους συνήθως περιλαμβάνει δασικές και θαμνώδεις εκτάσεις, αλλά και προαστιακές περιοχές της Κρήτης. Μπορεί να βρεθεί κυρίως σε τρύπες δέντρων, σχισμές βράχων και στα κελάρια των χαλασμάτων, όπου ζει είτε μόνη ή με 5-10 άλλες νυχτερίδες.

Πτερυγονυχτερίδα ή Μεσογειακή ωτονυχτερίδα (Miniopterus schreibersii)

Η πτερυγονυχτερίδα ή Μεσογειακή ωτονυχτερίδα (επιστ. Miniopterus schreibersii), είναι ένα διαδεδομένο νυκτόβιο είδος νυχτερίδας, που συνταντάται ευρέως στη νότια Ευρώπη, την Αφρική, τη Νοτιοανατολική Ασία και την Αυστραλία.

Η νυχτερίδα ζει επίσης στην Κρήτης και μπορεί να αναγνωριστεί από το 3ο της δάχτυλο, που είναι 4 φορές μεγαλύτερο από το μεσαίο, δίνοντας την εντύπωση ενός λυγισμένου φτερού (εξ ου και το όνομα πτερυγονυχτερίδα). Επιπλέον, έχει ένα μικρό ρύγχος και ένα στρογγυλό κεφάλι με κοντά, στρογγυλεμένα, και περίπου τριγωνικά αυτιά. Ο βιότοπός του δεν διαφέρει από τα προαναφερθέντα είδη, καθώς περιλαμβάνει κυρίως τα κρητικά δάση. Το είδος αυτό τρώει συνήθως σκώρους, μύγες και, μερικές φορές, ακρίδες.

Μουστακονυχτερίδα (Myotis mystacinus)

Η Μουστακονυχτερίδα (επιστ. Myotis mystacinus) είναι ένα ευρέως διαδεδομένο είδος νυχτερίδας της Ευρώπης, που είναι όμως αρκετά σπάνιο στην Κρήτη. Πρόκειται για μια μικρή νυχτερίδα με μακριά και πλούσια γούνα, που ζει συχνά κοντά σε κατοικημένες περιοχές και σε δασικές περιοχές, όπου υπάρχει κοντά κάποια πηγή νερού. Πράγματι, συναντάται γενικά περισσότερο κοντά σε σπίτια, παρά σε δάση, καθώς θα την δείτε σε κήπους, πάρκα και χωριά.

Η μουστακονυχτερίδα ζει σε φωλιές (σε δέντρα, ανάμεσα σε βράχια, σε σταύλους και περιστασιακά σε σπηλιές), σχηματίζοντας μικρές αποικίες. Πρόκειται για ένα νυχτόβιο είδος που βγαίνει για κυνήγι κατά το ηλιοβασίλεμα, κοντά σε περιοχές με νερό, αλλά τρέφεται από μη υδρόβια έντομα που πετούν, όπως τα κουνούπια.

Πυρρομυωτίδα (Myotis emarginatus)

Η Πυρρομυωτίδα (επιστ. Myotis emarginatus) είναι ένα αρκετά σπάνιο είδος νυχτερίδας της Κρήτης, το οποίο είναι διαδεδομένο στη βορειοδυτική Αφρική, την Ευρώπη και τη Δυτική Ασία.Ζει σε περιοχές με υψηλό και χαμηλό υψόμετρο, σχηματίζοντας μεγάλες αποικίες που μπορούν να υπερβούν τα 1000 άτομα!

Ειδικότερα, αυτό συμβαίνει σε περιοχές με υψόμετρο που ποικίλει από την επιφάνεια της θάλασσας έως στα 1800m, όπου ζει σε μικρές σπηλιές και σχισμές βράχων.Ωστόσο στην Κρήτη, όπου το είδος σπανίζει, οι αποικίες σπάνια υπερβαίνουν τις 200 νυχτερίδες.

Ο πληθυσμός τους έχει γνωρίσει μια σημαντική πτώση κατά τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά φαίνεται ότι επανέρχεται σταδιακά.

Ποδαρομυωτίδα (Myotis capaccinii)

Η Ποδαρομυωτίδα (επιστ. Myotis capaccinii) είναι ένα είδος νυχτερίδας που απαντάται στο Μαρόκο, την Αλγερία, τη νότια Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή και ανατολικά μέχρι το δυτικό Ιράν. Στην Κρήτη δεν είναι πολύ συχνό, αν και υπάρχουν λίγες αποικίες που φτάνουν τα 100 άτομα.

Μπορεί να αναγνωριστεί από τα μεγάλα της πόδια και τα εξέχοντα ρουθούνια. Στην Κρήτη φωλιάζει κυρίως σε σπηλιές κοντά σε περιοχές με ασβεστόλιθο, με προτίμηση σε δασικές ή θαμνώδεις εκτάσεις, πάντα όμως κοντά σε τρεχούμενο νερό. Κυνηγά μόνο κοντά σε πηγές και, επομένως, απειλείται από τη ρύπανση των υδάτων και την ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας.

Μικρομυωτίδα (Myotis blythii)

Η μικρομυωτίδα (επιστ. Myotis blythii) είναι ένα μεγάλου μεγέθους είδος νυχτερίδας, με μήκος περίπου 62 έως 70mm. Το είδος διανέμεται από τη Νότια Ευρώπη έως και την Κίνα, ενώ στην Κρήτη υπάρχει ένας μικρός πληθυσμός της.

Ο πληθυσμός της Κρήτης δεν είναι πολύ μεγάλοες και φαίνεται να έχει ελαφρώς μειωθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες, όπως σε όλο τον κόσμο.

Οι νυχτερίδες προτιμούν κυρίως χαμηλή βλάστηση και θαμνώνες, ενώ φωλιάζουν κυρίως σε σπήλαια και λιγότερο σε παλιά σπίτια. Όπως οι περισσότερες νυχτερίδες της Κρήτης, έτσι και οι μικρομυωτίδες διαχειμάζουν σε υπόγεια μέρη με μια σχετικά σταθερή θερμοκρασία στους 6-12°C.

Ορεινή ωτονυχτερίδα (Plecotus macrobullaris)

Η ορεινή ωτονυχτερίδα (επιστ. Plecotus macrobullaris) είναι ένα σπάνιο είδος νυχτερίδας που ζει στις Άλπεις, τα Βαλκάνια και την περιοχή της Τουρκίας. Στην Ελλάδα μπορεί να βρεθεί μόνο στις δυτικές ακτές της χώρας και στην Κρήτη.

Μόλις το 2003 ανακαλύφτηκε ότι ανήκει σε διαφορετικό είδος και, συνεπώς, δεν έχει μελετηθεί επαρκώς. Η ωτονυχτερίδα μπορεί να ζήσει σε υψόμετρα μέχρι 2800m, εξ ου και το όνομά της.

Στη Κρήτη, μπορεί κανείς να τη συναντήσει σε σπηλιές που βρίσκονται πάνω στις μεγάλες οροσειρές, σε μέρη που περιβάλλονται από πρίνους και μικρά δάση. Εκτός από τα σπήλαια, προτιμάει επίσης να εγκαθίσταται μέσα σε εγκαταλελειμμένες και σκοτεινές αγροικίες.

Λευκονυχτερίδα (Pipistrellus kuhlii)

Η Λευκονυχερίδα (επιστ. Pipistrellus kuhlii) ή πιπιστρέλος (νανονυχτερίδα) του Kuhl είναι ένα από τα πιο κοινά είδη νυχτερίδων που ζει στο νησί της Κρήτης. Η κατανομή του περιλαμβάνει κι άλλες περιοχές, που εκτείνεινονται σε όλη τη Μεσόγειο, την Ευρώπη και την Αραβία, με την Κρήτη που βρίσκεται στο κέντρο αυτής της κατανομής. Η λευκονυχτερίδα χαρακτηρίζεται από μια λεπτή λευκή γραμμή, που διατρέχει το κάτω άκρο των φτερών της, εξου και το όνομα της, παρόλο που γενικά είναι καφετιά.

Είναι ένα πολύ κοινό είδος, κυρίως επειδή μπορεί να ζήσει άνετα σε υψόμετρα που κυμαίνονται από το επίπεδο της θάλασσας ως την αλπική ζώνη των Λευκών Ορέων και του Ψηλορείτη. Οι αποικίες συνήθως αριθμούν 30-100 νυχτερίδες που τρέφονται κυρίως με έντομα, μύγες και κουνούπια. Μπορούν να φάνε το 50% του βάρους τους σε μια ημέρα (μπορούν να πιάσουν πάνω από 3000 μύγες σε μια νύχτα!) κι αυτό τις κάνει ιδιαίτερα χρήσιμες για τον άνθρωπο. Ο λευκονυχτερίδες πετάνε πάνω από διαφορετικούς βιότοπους, που μπορεί να είναι ξερά φρύγανα, αστικές περιοχές, λίμνες και δάση.

Βουνονυχτερίδα (Pipistrellus savii)

Η Βουνονυχτερίδα (επιστ. Pipistrellus savii), επίσης γνωστή κι ως Hypsugo savii, είναι μια πολύ κοινή νυχτερίδα στην Κρήτη, που συναντάει κανείς στις περισσότερες περιοχές του νησιού. Αυτό το είδος έχει κατανέμεται στη νότια Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική, την Μέση Ανατολή και την Ινδία.

Συνήθως μένει σε σχισμές τοίχων και τρύπες, παλιά σπίτια, τρύπες δέντρων, κάτω από σπηλαιώδεις βράχους, κ.λπ. Η βουνονυχτερίδα έχει τεράστιες ομοιότητες με το προαναφερόμενο είδος της λευκονυχτερίδας. Ζει πολύ κοντά το ένα είδος στο άλλο, και οι διατροφικές τους συνήθειες, η επιλογή καταφυγίου, η κυνηγετική και η αναπαραγωγική συμπεριφοράς τους είναι παρόμοιες.

Νανονυχτερίδα (Pipistrellus pipistrellus)

Η κοινή νανονυχτερίδα ή πιπιστρέλος (επιστ. Pipistrellus pipistrellus) είναι ένα μικροσκοπικό είδος νυχτερίδας, το οποίο είναι ζει σε μια τεράστια περιοχή που εκτείνεται σε όλη σχεδόν την Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική και τη νοτιοδυτική Ασία. Είναι ένα από τα είδη νυχτερίδων που βρίσκονται στην Κρήτη, που όμως ο πληθυσμός της απειλείται με μείωση.

Είναι κοινή σε όλα τα δάση και τις γεωργικές εκτάσεις, αλλά βρίσκεται επίσης στις πόλεις, όπου φωλιάζει σε πατάρια, κελάρια και αποθήκες. Ζυγίζει μόλις 3g, αλλά μπορεί να ζήσει για 16 χρόνια! Μέχρι το 2004, ένα άλλο είδος της Κρήτης ψευδώς θεωρούνταν ότι ανήκει στο είδος του πιπιστρέλου. Αυτή είναι η νανονυχτερίδα του Hanaki, η οποία ζει μόνο στην Κρήτη και τη Λιβύη.

Νανονυχτερίδα του Hanak (Pipistrellus hanaki)

Η νανονυχτερίδα του Hanak (επιστ. Pipistrellus hanaki) προσδιορίστηκε ως ξεχωριστό είδος μόλις το 2004, καθώς έως τότε θεωρούνταν ότι ανήκει στο είδος Pipistrellus pipistrellus. Το είδος έχει βρεθεί ως τώρα μόνο στη Λιβύη και στην Κρήτη, αλλά δεν αποκλείεται να υπάρχει και αλλού.

Επίσης, οι πληθυσμοί της Κρήτης διαφέρουν τόσο μορφολογικά όσο και γενετικά από το Pipistrellus hanaki της Λιβύης, αποτελώντας ξεχωριστό ενδημικό τάξο.

Έχει αναφερθεί σε πάνω από 30 τοποθεσίες στην Κρήτη: από τα βουνά της Δίκτης και μέχρι το δυτικό άκρο του νησιού, στα Χανιά. Το φθινόπωρο συναθροίζεται μαζί με άλλα είδη σε σπήλαια περιοχών μεγάλου υψομέτρου, όπου πιθανότατα διαχειμάζει το χειμώνα. Είναι πιθανό η περιοχή εξάπλωσής του να είναι ευρύτερη, ενώ η πιθανότητα να υπερβαίνει τα όρια της Κρήτης δεν μπορεί να αποκλειστεί.

Στη Κρήτη το Pipistrellus hanaki εξαρτάται από τα ώριμα δάση και τις συστάδες, κυρίως πρίνων και καστανιάς, αλλά και από τους υγρότοπους. Η προτίμησή του σε αυτά τα απειλούμενα ενδιαιτήματα του νησιού, καθώς και η μάλλον κατακερματισμένη κατανομή του το κάνουν ευάλωτο σε τυχόν απειλές και πιέσεις.