Άρτηκας
Ο άρτηκας, νάρθηκας ή φέρουλα η κοινή (Ferula communis) έχει μια εξέχουσα θέση στην Ελληνική μυθολογία και σύμφωνα με αυτήν το φυτό αυτό χρησιμοποίησε ο Προμηθέας για να μεταφέρει στους θνητούς τη φωτιά που έκλεψε από τους θεούς. Ο λόγος είναι ότι το εσωτερικό του χοντρού κορμού του άρτηκα αποτελείται από ένα υλικό μαλακό και εύφλεκτο σαν φελιζόλ που, αν το ανάψουμε, σιγοκαίει εσωτερικά και διαρκεί αρκετή ώρα αποτελώντας μια φυσική δάδα. Η λέξη άρτηκας είναι παραφθορά της λέξης νάρθηκας => νάρτηκας => άρτηκας και αυτό ακριβώς υποδηλώνει το κενό με το μαλακό υλικό που υπάρχει στο εσωτερικό του ξύλου του φυτού. Κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο εξηγείται και γιατί ονομάζεται νάρθηκας αυτό που τοποθετούμε όταν σπάσουμε κάποιο δάκτυλο του χεριού μας.
Οι άρτηκες του Καλαβρού
Ο Καλαβρός Σητείας είναι ένα από τα πλέον εντυπωσιακά και ιδιαίτερα χωριά όλης της Κρήτης. Κτισμένος στην απότομη πλαγιά ενός λόφου ακριβώς σε γκρεμό πάνω από τη θάλασσα σε δυσπρόσιτο σημείο με εντυπωσιακή θέα στο Λιόπετρο και τους άγριους γκρεμούς του δικαιολογεί πλήρως το όνομά του Καλαβρός που είναι παραφθορά της λέξης «χαλαβρός», τόπος δηλαδή χτισμένος σε χάλαβρο. Ακριβώς πάνω από το χωριό και σε όλη την κορυφογραμμή που ενώνει τον Καλαβρό με τον εντυπωσιακό αρχαιολογικό χώρο του Κάστελλου Μυρσίνης συναντάμε ένα μοναδικό φαινόμενο. Το φαινόμενο αυτό είναι οι συστάδες από το φυτό άρτηκας που κυριαρχούνε στο τοπίο δημιουργώντας κυριολεκτικά δάση σε κάποια σημεία.
Αυτό που κάνει τους άρτηκες του Καλαβρού να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους άρτηκες που φύονται σε όλη την Κρήτη είναι το μέγεθός τους που είναι εντυπωσιακά μεγάλο, μεγαλύτερο από οποιοδήποτε άλλο μέρος. Το φαινόμενο αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το ξηροθερμικό κλίμα της περιοχής που τα φυτά της είναι μικρότερα σε μέγεθος από τα αντίστοιχα τους σε άλλα σημεία του νησιού. Έτσι, ενώ κάθε θάμνος στην περιοχή είναι ιδιαίτερα μικρός, αποτέλεσμα της ξηρασίας και των ισχυρών ανέμων που πνέουν στην περιοχή, οι άρτηκες είναι απλά τεράστιοι και με ιδιαίτερα χοντρο σε περιφέρεια κορμό. Τόσο χοντροί είναι οι κορμοί τους που νομίζει κάποιος ότι αποτελούν ξεχωριστό είδος. Η περιοχή που φύονται πάνω από το χωριό έχει επίσης πολύ ενδιαφέροντα και πολύχρωμα φυλλιτικά εδάφη που η διάβρωση τους έχει δώσει πολύ ιδιαίτερα σχήματα. Η εν γένει περιοχή είναι έτσι κι αλλιώς από τις πιο ταραγμένες και ενδιαφέρουσες γεωλογικά της Κρήτης γεμάτη φαράγγια, απότομους γκρεμούς και τεκτονικούς καθρέπτες αποτέλεσμα απότομων ανορθώσεων του εδάφους.
Αρτηκήτες: Τα μανιτάρια του Άρτηκα
Σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο συναντάμε περίπου 2000 είδη αυτοφυών μανιταριών πολλά από τα οποία φυτρώνουν και στην Κρήτη. Αρκετά από αυτά είναι βρώσιμα και δεν περιέχουν κινδύνους δηλητηριάσεως για τον άνθρωπο. Το πρόβλημα είναι ότι τις περισσότερες φορές είναι δύσκολος ο διαχωρισμός τους ακόμα και από τους αρκετά μυημένους μανιταρόφιλους και για αυτό τον λόγο καλό θα είναι να αποφεύγουμε να μαζεύουμε άγρια μανιτάρια για κατανάλωση επειδή ο κίνδυνος είναι πάντα μεγάλος. Στην Κρήτη παραδοσιακά μάζευαν αρκετά είδη μανιταριών τους χειμερινούς και ανοιξιάτικους μήνες.
Ένα από τα πιο διαδεδομένα είδη βρώσιμου μανιταριού που η συλλογή του είναι εύκολη αλλά και η ταυτοποίησή του είναι οι περίφημοι Αρτικήτες ή Αρτηκήτες. Οι Αρτηκήτες είναι μανιτάρια που φυτρώνουν πάντα στην ρίζα του άρτηκα και για το λόγο αυτό είναι και εύκολος ο εντοπισμός τους αλλά και η κατάταξή τους από τους χωρικούς της Κρήτης που επιδίδονται κάθε χρόνο στο κυνήγι τους. Οι Αρτηκήτες αποτελούν ένα πραγματικά νόστιμο μανιτάρι που συνήθως καταναλώνεται τηγανισμένο σε ελαιόλαδο αφού πρώτα αλευρωθεί. Σαν μανιτάρι είναι αρκετά μεγάλο σε μέγεθος. Το χρώμα του είναι λευκό προς το γκρι και μοιάζει με πολλά άλλα βρώσιμα μανιτάρια. Παρά το γεγονός ότι οι Άρτηκες βγαίνουν σε ολόκληρη την Κρήτη στα βουνά της επαρχίας του Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης, αλλά και σε τμήμα του Αμαρίου, ο πληθυσμός τους αποτελεί πραγματικά αξιοσημείωτο φαινόμενο. Έτσι ιδιαίτερα στα χωριά ανάμεσα σε Αγία Γαλήνη και Σπήλι νομίζει κανείς περπατώντας την άνοιξη ότι οι λόφοι είναι φυτεμένοι με άρτηκες αφού παντού υπάρχουν κατά χιλιάδες. Στα χωριά αυτά ουσιαστικά είναι που βγαίνουν και σε μεγάλες ποσότητες οι αρτηκήτες και οι κάτοικοί τους συλλέγουν κάθε χρόνο σε ποσότητες, αφού η συλλογή τους είναι αρκετά εύκολη και σε μια βόλτα μπορεί κάποιος να μαζέψει πραγματικά μεγάλες ποσότητες. Συνήθως εμφανίζονται μετά από βροχές. Το επιστημονικό όνομα του Αρτηκήτη μάλλον είναι το Pleurotus fuscus var. Ferulae αλλά αφήνεται και ένα μικρό ενδεχόμενο να μην είναι ακριβώς αυτό αφού η οικογένεια των pleurotus είναι αρκετά μεγάλη και ο διαχωρισμός τους δεν είναι ότι πιο εύκολο.
Κείμενο - Φωτογραφίες: Χριστόφορος Χειλαδάκης
