Κρητικός Έβενος

Στην Κρήτη υπάρχουν περίπου 200 ενδημικά φυτά του νησιού. Ενδημικά φυτά της Κρήτης ονομάζονται εκείνα που φύονται και συναντιούνται μονάχα στην Κρήτη και σε κανένα άλλο σημείο του πλανήτη. Τα περισσότερα από τα ενδημικά αυτά φυτά είναι εξαιρετικά σπάνια και είναι δύσκολο να τα συναντήσει κάποιος μη γνώστης. Υπάρχουν όμως και τρία ενδημικά φυτά που πραγματικά φυτρώνουν παντού και όλοι λίγο πολύ τα έχουμε δει.

Ένα από τα κοινά ενδημικά του νησιού είναι και ο περίφημος Κρητικός Έβενος (Ebenus Cretica) που παρά το ότι λέγεται έβενος δεν είναι κάποιο δέντρο αλλά πολυετής θάμνος. Φυτρώνει σε πραγματικά αξιοσημείωτους πληθυσμούς σε σχετικά χαμηλά υψόμετρα κυρίως στους νομούς Λασιθίου και Ηρακλείου και πολύ λιγότερο στο Ρέθυμνο και στα Χανιά, όπου κυρίως απαντάται μονάχα σε γκρεμούς φαραγγιών σαν χασμόφυτο. Υπάρχουν περιοχές στις επαρχίες του Ηρακλείου και του Λασιθίου που πραγματικά κυριαρχεί κάθε άλλου φυτού.

Ο Έβενος ήταν πάντα για τους Κρητικούς ένα πολύ χρήσιμο φυτό για παρά το γεγονός ότι δεν τρώγεται και δεν βράζεται σαν αφέψημα. Οι βλαστοί του αποτελούσαν την καλύτερη τροφή για τα οικόσιτα κουνέλια των χωρικών που τους έκοβαν σε δεμάτια, ενώ τα μαλακά άνθη του χρησίμευαν στο να γεμίζουν τα μαξιλάρια τους αντί για πούπουλα. Κανένα άλλο φυτό σε όλη την Κρήτη δε συναντάται με τόσες πολλές δημώδεις ονομασίες όσο ο Έβενος και σχεδόν σε κάθε επαρχία είχε και άλλο όνομα. Θα το βρούμε σαν Πλουμί, Κοκκαλιά, Αλιματσά, Ματσά, Ακοζαλιά, Αρχοντόξυλο, Γουλαστράκι, Πουλιά, Κατσούλα, Ψευδέβενο, Αρχοντόξυλο και Κουνελόφυτο. Το άνθος του Έβενου είναι ροζ-μωβ και την άνοιξη που ανθίζει κυριολεκτικά βάφει ολόκληρες πλαγιές και χωράφια.

Ο Λευκός Έβενος

Κι ενώ το άνθος του έχει αυτό το χαρακτηριστικό ροζ-μωβ χρώμα η φύση επέλεξε να κάνει μια μικρή παραξενιά και σε δύο μονάχα σημεία της Κρήτης επέλεξε οι έβενοι να έχουν κατάλευκα άνθη αντί των συνηθισμένων. Ο λευκός έβενος είναι ίσως το πιο σπάνιο άνθος σε ολόκληρη την Κρήτη. Σήμερα μπορούμε να το βρούμε μονάχα σε μια πλαγιά του χωριού Ίστρον στο Μεραμπέλο του Λασιθίου ψηλά και νοτιοανατολικά του ξενοδοχείο στην παραλία Πηλός. Εκεί ανάμεσα σε ένα δάσος από πολλές χιλιάδες ροζ-μωβ έβενους υπάρχουν 5-6 μονάχα φυτά που έιναι τα άνθη τους κατάλευκα. Και είναι πραγματικά εντυπωσιακό σα φαινόμενο. Όλα τα λευκά φυτά βρίσκονται μέσα σε ένα μισοεγκατελειμμένο χωράφι που ανά πάσα στιγμή θα μπορούσε είτε να εκχερσωθεί και να χαθεί όλος ο πληθυσμός μαζί του, είτε να γίνει μία ακόμα βίλλα από τις πολλές που έχει ήδη η περιοχή.

Λευκά άνθη σε έβενους είχαμε και σε άλλο ένα σημείο στο χωριό Ροτάσι στη Μεσαρά Ηρακλείου τα οποία δεν υπάρχουν πια ούτε για δείγμα. Ο λόγος είναι ότι το σημείο που έβγαιναν όλα τα φυτά επέλεξαν οι αρμόδιες υπηρεσίες να περάσει ο νέος δρόμος της περιοχής γιατί εκεί ακριβώς βόλευε την μπουλντόζα, η οποία μαζί με τη δική μας αδιαφορία και άγνοια έστειλε στον άλλο κόσμο όλα τα λευκά φυτά που υπήρχαν. Έτσι σήμερα το μόνο γνωστό μέρος όπου υπάρχουν ελάχιστοι λευκοί έβενοι είναι το Ίστρον αλλά κι εκεί το μέλλον τους είναι πραγματικά αβέβαιο όσο δεν τυχαίνουν κάποιας προστασίας. Υπάρχουν πληροφορίες ότι και στο χωριό Μάλλες Ιεράπετρας συναντάμε ελάχιστα λευκά φυτά αλλά δεν είναι επιβεβαιωμένες.

Κείμενο - Φωτογραφίες Χριστόφορος Χειλαδάκης