Γεωλογία

Αραιή βλάστηση και σκληρά πετρώματα δεσπόζουν στα περισσότερα σημεία της Κρήτης. Γεωλογικά στρώματα, ρήγματα και πτυχώσεις είναι προφανείς σχεδόν παντού.

Γκρίζοι ασβεστόλιθοι στις κορφές των βουνοκορφών, κατακόρυφοι γκρεμοί, βαθιά και στενά σκοτεινά φαράγγια, απόκρημνες ακτές, λαμπεροί πρασινωποί σχιστόλιθοι, ανοιχτόχρωμοι φυλλίτες, υπόλευκοι ασβεστόλιθοι διαβρωμένοι από τη βροχή και τον άνεμο, εύφορες κιτρινωπές μάργες - είναι όλα εδώ. Δεν είναι να απορείς γιατί η Κρήτη είναι ένα νησί χρωμάτων.

Πώς ξεκίνησε

Περισσότερα από 500 εκατομμύρια χρόνια πριν, η περιοχή της Κρήτης βρισκόταν βυθισμένη στην τεράστια θάλασσα της Τηθύος. Τα ιζήματα που μετέφεραν τα ποτάμια στις ακτές της Παγγαίας και ο άνεμος, συγκεντρώθηκαν και αναμείχθηκαν με τα κελύφη των θαλάσσιων οργανισμών, σχηματίζοντας στρώματα από πετρώματα. Περίπου 200 εκατομμύρια χρόνια πριν, η Παγγαία άρχισε να σπάει σε κομμάτια, σχηματίζοντας τις ηπειρωτικές πλάκες. 70- 55 εκατομμύρια χρόνια πριν, οι πλάκες της Αφρικής, της Ινδίας και της Ευρασίας συγκρούστηκαν βίαια, υψώνοντας τον πυθμένα της Τηθύος και σχηματίζοντας μια αλυσίδα των ορεινών πτυχώσεων από τον Άτλα και τα Πυρηναία ως τις Άλπεις και κατόπιν στον Καύκασο και τα Ιμαλάια.

Τμήμα αυτής της αλυσίδας ήταν η περιοχή των Βαλκανίων και της Μικράς Ασίας. Τότε ήταν που ξεκίνησε η δημιουργία τι Δειναροταυρικού Τόξου. Αυτή το ορεινό τόξο ξεκινάει από τις Δαλματικές Άλπεις, εκτείνεται κατά μήκος της περιοχής του Αίμου, διασχίζει την ελληνική επικράτεια και καταλήγει στην οροσειρά του Ταύρου στη Μικρά Ασία. Η Κρήτη ήταν αρχικά βυθισμένη στο κέντρο του τόξου.

Περίπου 20 εκατομμύρια χρόνια πριν, η βορειοανατολική άκρη της αφρικανικής πλάκας ξεκίνησε να συγκρούεται με την ασιατική. 5 εκατομμύρια χρόνια αργότερα, η Αραβική Χερσόνησος και η Ασία συγχωνεύθηκαν και το εναπομείνον τμήμα της Τηθύος παγιδεύτηκε μεταξύ των τριών ηπείρων και σχηματίστηκε η Μεσόγειος. Την ίδια στιγμή, η Κρήτη, οι Κυκλάδες και τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου είχαν ανυψωθεί και συγκροτούσαν μια κοινή στεριά που ένωνε την ελληνική ήπειρο με τη Μικρά Ασία. Δύο μεγάλες λίμνες στο σημερινό Βόρειο Αιγαίο και στην τρέχουσα περιοχή της Νότιας Κρήτης είχαν σχηματιστεί.

Η Κρήτη βρισκόταν πολύ κοντά στο σημείο σύγκρουσης των πλακών της Αφρικής και της Ευρασίας, με την Αφρικανική να κινείται κάτω από την Ευρασιατική. Λίγο πιο πέρα δημιουργήθηκε ένα τόξο από ενεργών ηφαιστείων, που εκτόξευε το μάγμα από την τήξη του βυθισμένου μέρους της αφρικανικής πλάκας. Περίπου 12 εκατομμύρια χρόνια πριν, η ενιαία αυτή ακτή άρχισε να σπάει και σε 4 εκατομμύρια χρόνια η Κρήτη είχε χωριστεί. Οι γέφυρες με την Πελοπόννησο έσπασαν οριστικά πριν 5 εκατομμύρια χρόνια και η Κρήτη ήταν ένα αρχιπέλαγος με χαμηλές νησίδες και ρηχές θάλασσες. Μετά την ανύψωσή της για περίπου 3 εκατομμύρια χρόνια, πήρε τη σημερινή της ενιαία μορφή.

Πηγή εικόνας: Crete, a continent on an island (2015), Demos Tsantilis, Natural History Museum of Crete

Πετρώματα

Όλες αυτές οι γεωλογικές ανακατατάξεις σχημάτισαν μια μεγάλη ποικιλία από πετρώματα. Η Κρητική γη φιλοξενεί πετρώματα που σχηματίστηκαν κατά τη διάρκεια της φάσης της Θάλασσας της Τηθύος Θάλασσας και στρώματα που δημιουργήθηκαν κατά την ανύψωση του εδάφους. Υπάρχουν τουλάχιστον 7 είδη από αυτά τα στρώματα στην Κρήτη, που αποτελεί και το μεγαλύτερο αριθμό στην Ελλάδα, με τρία από αυτά να κυριαρχούν. Αυτά τα τρία, ξεκινώντας από χαμηλότερα, είναι ο πλακώδης ασβεστόλιθος, ο σχηματισμός της Τρίπολης (κι αυτός ασβεστόλιθος) και τα φυλλιτικά-χαλαζιτικά. Άλλοι σχηματισμοί, πιο σπάνιοι, είναι ο σχηματισμός των Αστερουσίων και ο οφιόλιθος (ηφαιστειακά πετρώματα).