Χαρουπιά
Η χαρουπιά (Ceratonia siliqua – Κερατέα η έλλοβος), γνωστή κι ως ξυλοκερατιά ή κερατιά, είναι ένα από τα πιο κοινά δέντρα της Κρήτης. Στην Κρήτη υπάρχει το μεγάλο φυσικό δάσος με χαρουπιές των Τριών Εκκλησιών, ένα από τα μεγαλύτερα στην Ευρώπη. Η κερατιά φυτεύεται παντού, ακόμη και στα πεζοδρόμια, λόγω του πυκνού ίσκιου τους και της μηδενικής φροντίδας που απαιτεί. Το όνομα της το παίρνει από το σχήμα του καρπού της, του χαρουπιού, που θυμίζει ξύλινο κέρατο (ξυλοκέρατο).
Είναι δέντρο αειθαλές που μπορεί να φτάσει σε ύψος τα 18μ και σε ηλικία τα 100 έτη, ενώ τα φύλλα του είναι στρογγυλά, σκληρά και πυκνά. Ευδοκιμεί στις άνυδρες και βραχώδεις παραθαλάσσιες περιοχές του νησιού και φυτρώνει σε αρκετή απόσταση το ένα δέντρο από το άλλο. Πριν ωριμάσει, ο καρπός μοιάζει με πράσινο φασόλι, ενώ όταν ωριμάσει μοιάζει με σοκολατένιο φασόλι και είναι σκληρός και γλυκός (κατατάσσεται στα όσπρια). Παλαιότερα οι Κρητικοί έτρωγαν τα χαρούπια σαν γλυκό, ενώ ακόμη εξακολουθεί να αποτελεί υγιεινό υποκατάστατο της σοκολάτας. Σε περιόδους ανέχειας, τα χαρούπια έτρεφαν τους φτωχούς και τους αντάρτες που βρίσκονταν στα βουνά, ενώ ακόμη και σήμερα πίνεται ως αφέψημα.
Μέσα στο «φασόλι» υπάρχουν 5-15 μικρά σκληρά κουκούτσια, τα κεράτια, τα οποία έχουν το χαρακτηριστικό ότι έχουν όμοιο βάρος (189 - 205 χιλιοστά του γραμμαρίου). Γι’ αυτό το λόγο το βάρος των σπερμάτων αυτών, των κερατίων, πρωτοχρησιμοποιήθηκε πριν 1500 χρόνια για τον ορισμό του καρατίου (0.2 γραμμάρια), δηλαδή της μονάδας μέτρησης του βάρους των πολύτιμων λίθων.
Ειδικά παλαιότερα, σε όλα τα παραθαλάσσια μέρη της Κρήτης η καλλιέργεια των χαρουπιών για την παραγωγή ζωοτροφών ήταν μια από τις κοινότερες αγροτικές ασχολίες, αλλά σήμερα η καλλιέργεια τους έχει μειωθεί δραματικά. Ωστόσο, αρκετές ποσότητες ακόμα αλευροποιούνται και χρησιμοποιούνται για την παρασκευή ενός θρεπτικού αλευριού κατάλληλου για βρεφικούς κοιλόπονους και παιδικές γαστρεντερίτιδες. Βράζοντας τα χαρούπια κάποιοι παρασκευάζουν ένα απλό υδατώδες εκχύλισμα, το «χαρουπόμελο», το οποίο και χρησιμοποιούν ως κύρια γλυκαντική ουσία. Άλλοι τα φουρνίζουν, τα αλέθουν και ανακατεύουν τη σκόνη τους με λίγο αλεύρι για την παρασκευή ψωμιού. Στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιείται το αφέψημα από κοπανισμένα χαρούπια για τα παιδιά που πάσχουν από βρογχίτιδα ή κοκίτη, ενώ άλλοι το βράζουν μαζί με ξερά σύκα και σταφίδες και το πίνουν ως αντιβηχικό φάρμακο. Επίσης, από τα σπόρια τους εξάγεται μία κολλώδης ουσία (κόμμι), χρήσιμη στη χαρτοβιομηχανία καθώς και σαν στερεωτικό σε διάφορα τρόφιμα. Τέλος, ο σπόρος της χαρουπιάς αντικατέστησε στο παρελθόν ακόμα και τον καφέ, καβουρντιζόμενος με αμύγδαλα και ρεβίθια, ενώ το ξύλο της χρησιμοποιείται σε ξύλινες διακοσμήσεις.
Η χαρουπιά ήταν γνωστή στους αρχαίους Έλληνες οι οποίοι την καλλιεργούσαν για τους καρπούς της. Ο Πλίνιος περιγράφει τα γλυκά φασόλια της χαρουπιάς σαν τροφή για τα γουρούνια. Από τον Θεόφραστο μαθαίνουμε ότι το δέντρο, οι Ίωνες το αποκαλούσαν κερωνία ενώ ο καρπός ονομάζονταν και αιγυπτιακό σύκο. Ο Θεόφραστος περιέγραψε σωστά πως οι καρποί της βγαίνουν από τον κορμό του δένδρου, κι αυτό γιατί τα λουλούδια φυτρώνουν πάντοτε στις μασχάλες των φύλλων ή απευθείας από τα παλιά κλαδιά. Το δένδρο αναφέρεται και στην παραβολή του Ασώτου. Το χαρούπι το έτρωγαν στην Αρχαία Αίγυπτο και το χρησιμοποιούσαν ως γλυκαντική ουσία για το γλυκό «νεντζέμ». Οι Ισραηλινοί έτρωγαν τα χαρούπια κατά τη διάρκεια των εβραϊκών διακοπών του «Του Μπισβάτ», ενώ οι μουσουλμάνοι κατά τη διάρκεια του Ραμαζάν έπιναν χυμό χαρουπιού. Στην Αίγυπτο σήμερα το τρώνε σαν σνακ, ενώ με τους λιωμένους λοβούς φτιάχνουν ένα αναζωογονητικό ποτό. Χρησιμοποιείται επίσης σε ηδύποτα που φτιάχνονται σε Τουρκία, Μάλτα, Πορτογαλία και Σικελία. Στη Λιβύη και στο Περού χρησιμοποιούν το σιρόπι του χαρουπιού σε ποτό.
