Παλαιοχριστιανική Βασιλική Ελούντας
Η Παλαιοχριστιανική Βασιλική της Ολούντος (του 5ου αιώνα) βρίσκεται στη θέση Πόρος της Ελούντας και ανασκάφτηκε το 1937 και 1960. Πρόκειται για λαμπρό δείγμα θρησκευτικής αρχιτεκτονικής της εποχής της και μάλιστα θεωρείται ότι ήταν ο καθεδρικός ναός της αρχαίας Ολούντος, της βυθισμένης σήμερα αρχαίας πόλης της Ελούντας. Ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με ημικυκλική αψίδα ανατολικά κι ένα επιμήκη νάρθηκα στα δυτικά.
Η Ολούς ή Άλυγγος ήταν πιθανώς έδρα επισκοπής, καθώς έχουν εντοπιστεί κι άλλες βασιλικές σε κοντινή απόσταση. Το ψηφιδωτό δάπεδο της βασιλικής είναι από τα ωραιότερα σωζόμενα δείγματα στην Κρήτη με γεωμετρικά θέματα, αναπαραστάσεις δελφινιών, παγωνιών και επιγραφές δωρητών.
Σημαντικότατο εύρημα είναι η επιγραφή της συνθήκης συμμαχίας Ολουντίων – Ροδίων και επιγραφή Ρωμαϊκών χρόνων που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αγίου Νικολάου.
Επίσης, φαίνονται ακόμη οι επιγραφές των κτητόρων – ιδρυτών του ναού που αναφέρουν
«ΘΕΟΔΟΥΛΟΣ ΥΠΕΡ CΩΤΗΡΙΑC ΕΑΥΤΟΥ ΕΔΩΚΕΝ CΙΜΙCΙΟΝ ΕΝ. ΧΡΙΣΤΕ ΒΟΗΘΙ ΤΩ ΔΟΥΛΩ CΟΥ ΕΠΙΦΑΝΙ.
ΑΝΤΑΞΙΟC ΥΠΕΡ CΩΤΗΡΙΑC ΕΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΠΑΝΤΟC ΤΟΥ ΟΙΚΟΥ ΑΥΤΟΥ ΕΔΩΚΕΝ CΙΜΙCΙΟΝ ΕΝ.
ΗΛΙΟΔΩΡΟC ΥΠΕΡ CΩΤΗΡΙΑC ΕΑΥΤΟΥ ΕΔΩΚΕΝ CΙΜΙCΙΝ.»
