Μονή Αγίου Αντωνίου στο Πετάλι
Λίγο έξω από το χωριό Κάτω Ασίτες Μαλεβυζίου Ηρακλείου, στην περιφέρεια του χωριού Σάρχος, κοντά στο σημείο που οι πλούσιες καλλιεργημένες πεζούλες ενώνονται με τον ορεινό όγκο του Ψηλορείτη συναντάμε τη γραφική και καταπράσινη περιοχή Πετάλι. Αυτή την πραγματικά προνομιούχα περιοχή αιώνες πριν επέλεξαν οι πιστοί για να χτίσουν το μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου στο Πετάλι.
Το όνομα της περιοχής Πετάλι σύμφωνα με την παράδοση οφείλεται στον ήχο που έκαναν οι πεταλιές του αργαλειού, αφού το μοναστήρι ήταν γυναικείο και οι μοναχές ύφαιναν στον αργαλειό. Το σημείο είναι ιδανικό επειδή πολύ κοντά υπάρχει μια πηγή με κρύο νερό που τρέχει όλο το χρόνο, νερό το οποίο με φυσική ροή έφτανε στην κρήνη που δημιουργήθηκε στην είσοδο της μονής.
Η Μονή του Αγίου Αντωνίου ήταν δίκλιτη με το δεύτερο κλίτος να είναι αφιερωμένο στην Παναγία και αποτελούσε μετόχι της κοντινής Μονής του Αγίου Γεωργίου Γοργολαίνη. Σήμερα ο ναός έχει καταρρεύσει και σώζονται τα ερείπιά του και κυρίως ο νότιος τοίχος του κλίτους του Αγίου Αντωνίου, ενώ το κλίτος της Παναγίας έχει καταρρεύσει εντελώς. Η κατάρρευση της μονής όπως και πολλών άλλων μνημείων της ίδιας περιόδου μάλλον οφείλεται σε σεισμό.
Η δημιουργία της μονής πρέπει να τοποθετηθεί στην περίοδο της Ενετοκρατίας στην Κρήτη τότε που σε κάθε γωνιά της Κρήτης ξεφύτρωσαν μικρές και μεγάλες μονές. Κατά μία εκδοχή δεν κατασκευάσθηκαν και τα δύο κλίτη μαζί, αλλά το κλίτος της Παναγίας γύρω στο 13ο αιώνα και του Αγίου Αντωνίου δυο αιώνες αργότερα.
Παρατηρώντας ο επισκέπτης σήμερα τα απομεινάρια του ναού μπορεί να καταλάβει τη μεγαλοπρέπεια που είχε. Το κομμάτι από το κλίτος του Αγίου Αντωνίου που δεν έχει καταρρεύσει έχει μια σειρά από περίτεχνα παράθυρα μοναδικής ομορφιάς. Λίγο πιο πέρα από το ναό υπάρχουν ερείπια από τα κελιά και τους χώρους του μοναστηριού, όλα μισογκρεμισμένα.
Το πραγματικά σπουδαίο αυτό μνημείο μέχρι και σήμερα περιμένει καρτερικά την πολιτεία να στρέψει το βλέμμα της πάνω του, έτσι ώστε να ξεκινήσουν οι εργασίες αποκατάστασής του. Ο Άγιος Αντώνιος στις Κάτω Ασίτες γιορτάζει στις 17 Ιανουαρίου κάθε χρόνο. Για να φτάσει κάποιος στην περιοχή του μνημείου πρέπει να ακολουθήσει χωματόδρομο από τις Κάτω Ασίτες.
Πιστεύεται ότι κτίστηκε περίπου το 1636. Κατά άλλες εκδοχές, το κλίτος της Παναγίας κτίστηκε τον 13ο αιώνα και του Αγίου Αντωνίου τον 15ο αιώνα. Η μονή ήταν μετόχι του Αγίου Γεωργίου του Γοργολαΐνη και πιθανώς καταστράφηκε από σεισμό του 1856.
Πηγή: Χριστόφορος Χειλαδάκης
