Μονή Παναγίας Οδηγήτριας στο Σίβα
Η Μονή Παναγίας Οδηγητρίας είναι ανδρική μονή που βρίσκεται σε οχυρή θέση των Αστερουσίων Ορέων, σε υψόμετρο 250μ. Η μονή είναι προσβάσιμη μέσω του χωριού Σίβας της Μεσαράς. Το μοναστήρι είναι από τα ιστορικότερα στην Κρήτη και διαθέτει μια τεράστια περιουσία, με πολλά εξαρτήματα και τεράστιες εκτάσεις γης στα Αστερούσια Όρη.
Τα Αστερούσια Όρη ήταν ίσως η σημαντικότερη κοιτίδα του ασκητισμού στην Κρήτη, με κέντρα το Αγιοφάραγγο και το Μάρτσαλο, τα οποία ανήκουν στη μονή. Γι’ αυτό και λέγονται από πολλούς ως το Άγιον Όρος της Κρήτης, όπως βέβαια και η περιοχή του Μιραμπέλου με τις πολυάριθμες μονές της. Στην ανάπτυξη της τόσο έντονης μοναστικής παράδοσης συνέβαλε η ιστορία του Αποστόλου Παύλου, που λέγεται ότι κατά το ταξίδι του προς τη Ρώμη σταμάτησε σε αυτή την περιοχή των Αστερουσίων.
Σε αυτόν τον ιερό τόπο λοιπόν, κτίστηκε κατά τον 14ο αιώνα η Μονή Οδηγήτριας, όπως χρονολογούνται οι τοιχογραφίες του καθολικού, παρόλο που τα πρώτα έγγραφα που αναφέρονται στη μονή ανάγονται στον 16ο αιώνα. Το όνομα της σχετίζεται πιθανότατα με κάποιο αντίγραφο της περίφημης εικόνας της Μονής Οδηγών της Κωνσταντινούπολης, η οποία αποδίδεται στον Ευαγγελιστή Λουκά και είναι από τις πιο αγαπητές και θαυματουργές εικόνες στη Βυζαντινή τέχνη της Αγιογραφίας.
Η μονή ήταν κτισμένη με φρουριακή αρχιτεκτονική και μέρος του τείχους της είναι ορατό ακόμη και σήμερα. Τα κτίρια του συγκροτήματος έχουν ως κέντρο τους το δίκλιτο καθολικό της μονής, που είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Υπήρχε και τρίτο κλίτος, αφιερωμένο στον Άγιο Φανούριο, αλλά διασώζονται μόνο τα θεμέλιά του και ο τάφος του Αλούζιου Τριβηζάνου (1602). Επίσης, υπήρχε και σταυρεπίστεγος νάρθηκας του 14ου αιώνα που σώζει το βόρειο τμήμα του με σημαντικές τοιχογραφίες (π..χ δύο σκηνές από το συναξάρι του Αγίου Αντωνίου και του Παύλου του Θηβαίου και 16 οίκοι από τον Ακάθιστο Ύμνο). Επίσης ο εικονογραφικός διάκοσμος περιλαμβάνει τη σκηνή του μοναχού Γρηγορίου με άλλους μοναχούς, τους οποίους ευλογεί ο Χριστός.
Κοντά στην είσοδο του περίβολου βρίσκεται ο θρυλικός Πύργος του Ξωπατέρα με την σπουδαία ιστορία του μοναχού Ξωπατέρα που πολέμησε τους Τούρκους. Επίσης, στο συγκρότημα θα δείτε το φουρνόσπιτο, το ελαιοτριβείο, το πατητήρι, τις αποθήκες, το τυροκέλι (κελάρι για τυριά), ένα πηγάδι, τον ξενώνα (παλιό ηγουμενείο), το ηγουμενείο με τη βιβλιοθήκη, τα κελιά των μοναχών, αλλά και τους τάφους των πατέρων της μονής.
Στη μονή μόνασαν και οι αδελφοί Παρθένιος και Ευμένιος, οι οποίοι αργότερα ίδρυσαν τη μονή Κουδουμά και σήμερα τιμώνται ως Άγιοι. Επίσης, τις δύσκολες εποχές της Τουρκικής κατοχής, η μονή έγινε σταυροπηγιακή, δηλαδή διοικούνταν απευθείας από τον Πατριάρχη, ώστε να εξασφαλιστεί η περιουσία της. Στη μονή υπάγονται και πλήθος ερημητηρίων, αλλά και μετοχιών με αξιόλογες τοιχογραφίες. Ανάμεσα τους είναι ο σπηλαιώδης ναός της Αγίας Κυριακής (7 Ιουλίου) και ο ναός του Αγίου Αντωνίου στο Αγιοφάραγγο, η Παναγία στο Μαρτσαλιώτικο φαράγγι, οι Άγιοι Ευτυχιανοί (17 Αυγούστου), ο Άγιος Ανδρέας (30 Νοεμβρίου) και ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος (29 Αυγούστου) στο Βαθύ Λαγκό,
Επίσης, σώζονται τέσσερις εικόνες του ζωγράφου Αγγέλου (15ος αιώνας). Αυτές είναι ο Χριστός η Άμπελος, η Θεοτόκος Ζωοδόχος Πηγή, ο Ασπασμός Πέτρου και Παύλου και ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος. Ειδικά ο Ασπασμός Πέτρου και Παύλου αποτελούσε έναν ιδιαίτερο τρόπο του εικονογράφου Άγγελου για να συμβολίσει την συμφιλίωση της Καθολικής Εκκλησίας με την Ορθόδοξη.
Χρονολόγιο
- 14ος αιώνας: Σύμφωνα με την παράδοση, η μοναχή Μάρθα ιδρύει τη μονή Οδηγήτριας στα κτήματα της οικογένειας των Καλλέργηδων.
- 1393: Έγγραφο του Δουκικού αρχείου αναφέρει τη μονή, άρα υπάρχει ήδη.
- 15ος αιώνας: Ο ζωγράφος Άγγελος φιλοτεχνεί το τέμπλο της Εκκλησίας.
- 1568: Το μοναστήρι ανακαινίζεται και λαμβάνει την σημερινή του μορφή.
- 1648: Οι μοναχοί με αρχηγό τον ηγούμενο Ιωσήφ αντιστέκονται στους Τούρκους.
- 1821: Ο μοναχός Ιωάσαφ ή Ξωπατέρας χρησιμοποιεί τη μονή ως ορμητήριο κατά των Τούρκων.
- 1828: Ο Ξωπατέρας σκοτώνεται στη μάχη της μονής και οι Τούρκοι καταστρέφουν το μοναστήρι. Διαβάστε την ιστορία του Ξωπατέρα.
- 1841: Ξεκινάει η αναστήλωση του μοναστηριού.
- 1844: Η μονή γίνεται σταυροπηγιακή, δηλαδή υπάγεται απευθείας στο Πατριαρχείο.
- 1853: Η μονή βοηθάει οικονομικά για την ίδρυση Ορφανοτροφείου στην Κωνσταντινούπολη, για την ενίσχυση των σχολείων της Κρήτης και τη ανέγερση της μητρόπολης του Ηρακλείου (ναός Αγίου Μηνά).
- 1862: Οι όσιοι αδερφοί Παρθένιος και Ευμένιος προσέρχονται τη μονή. Αργότερα θα ιδρύσουν τη μονή Κουδουμά.
- 1866: Οι Τούρκοι καταστρέφουν τη μονή λόγω της επαναστατικής δράσης των μοναχών και του ηγούμενου Γεράσιμου Μανιδάκη.
- 1870: Ξεκινάει η κατασκευή του ελαιοτριβείου και άλλων κτιρίων.
- 1882: Ο Καπετάν Μιχαήλ Κόρακας επισκέπτεται για τελευταία φορά τη μονή Οδηγήτριας.
- 1897: Ο γιος του Καπετάν Κόρακα, Αριστοτέλης, βρίσκει καταφύγιο στη μονή και σώζεται από τους Τούρκους.
- 1901: Η μονή κρίνεται διαλυτέα.
- 1926: Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, μεγάλο μέρος των κτημάτων (3/5) μοιράζονται στους κατοίκους της περιοχής.
- 1935: Η μονή κρίνεται διατηρητέα.
- 1941-44: Κατά την Γερμανική Κατοχή, η μονή περιθάλπει αντάρτες. Τα κειμήλια και οι εικόνες μεταφέρονται στο χωριό Λίσταρος για προστασία.
- 1974: Ξεκινάει μια μεγάλη περίοδος αναστήλωσης του μοναστηριού.
- 1977: Το μοναστήρι ηλεκτροδοτείται και υδροδοτείται.
- 1989: Το δασαρχείο ξεκινάει δενδροφυτεύσεις και περιφράζει κτήματα της μονής για να προστατευτούν από την μάστιγα της Κρήτης, τις κατσίκες.
