Μονή Παναγίας Φανερωμένης Σητείας
Η μονή της Παναγίας της Φανερωμένης Τράχηλα στη Σητεία βρίσκεται στην άκρη μιας απόκρημνης περιοχής ανάμεσα στο Ακρωτήριο του Τράχηλα και της Μπαμπακιάς, περίπου 1.5χλμ από την θάλασσα και 8χλμ δυτικά της Σητείας. Είναι κτισμένη σε μια καταπράσινη περιοχή πάνω από το Φαράγγι της Σκοπής ή των Αγίων Πάντων, ιδανικό για μια εύκολη φυσιολατρική διαδρομή. Μέσα στο φαράγγι υπάρχουν σπηλιές, όπου διέμεναν οι ερημίτες της μονής.
Στο χαμηλότερο επίπεδο του μοναστιικού συγκροτήματος βρίσκεται ο δίκογχος ναός που είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου) και στον Άγιο Γεώργιο (3 Νοεμβρίου), με τις δύο κόγχες του ιερού να είναι λαξευμένες σε βράχο. Το καθολικό είναι γεμάτο με πολύ παλιές τοιχογραφίες με σκηνές του χριστολογικού και του μαριολογικού κύκλου, που χρονολογούνται στο 1455, αλλά έχουν υποστεί φθορά από μεταγενέστερη πυρκαγιά που προκάλεσαν οι Τούρκοι. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στη μεγαλογράμματη επιγραφή με το κοντάκιο της Κυριακής της Ορθοδοξίας στο δυτικό τοίχο του ναού που σχετίζεται μάλλον με τους κάτωθεν εικονιζόμενους αγίους σχετικά με τη θεολογία και την αναστήλωση των εικόνων.
Τριγύρω υπάρχουν μικρά κτίρια, κυρίως του 18ου αιώνα, όπου διαμένουν οι προσκυνητές το Δεκαπενταύγουστο, με αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί ένας μικρός ιδιότυπος οικισμός. Εκτός από τα νεώτερα κτίρια όμως, υπάρχουν έξι πολύ παλιά κελιά που διατηρούν τον μεσαιωνικό αρχιτεκτονικό ρυθμό τους. Στη μονή θα δείτε επίσης το «Μεγάλο Κελί» με τη μεσαιωνική καμάρα που ήταν παλιά φάμπρικα (ελαιοτριβείο). Στα πάνω κελιά υπάρχει ένα άλλο μεγάλο κελί, το «Φουρνόσπιτο», όπου ζύμωναν το ψωμί.
Το όνομα της το οφείλει στην εικόνα της Μαριάμ που βρέθηκε σε μια μικρή σπηλιά, στο «Σπήλιο του Ασκητή», δίπλα στην εκκλησία, η οποία πλέον πλαισιώνεται από το ιερό του ναού. Σύμφωνα με την παράδοση, κάποτε ένας βοσκός βρήκε μια μικρή εικόνα της Παναγίας στη σπηλιά και την φύλαξε στο σακούλι του, μαζί με το κολατσιό του. Αφού τη μετέφερε σπίτι του, είπε στη γυναίκα του να ανοίξει την τσάντα για να δει κάτι, η γυναίκα βρήκε μόνο το φαγητό. Πράγματι, την επόμενη μέρα, ο βοσκός ξαναεπισκέφτηκε τη σπηλιά και είδε ότι η εικόνα είχε φανερωθεί στο ίδιο σημείο. Την ξαναπήρε, αλλά το ίδιο επαναλήφθηκε και τις άλλες δύο μέρες. Τότε κατάλαβε πως ήταν θέλημά της Παναγίας να βρίσκεται εκεί ψηλά και ειδοποίησε δύο μοναχούς, οι οποίοι έκτισαν το μοναστήρι εκεί. Ακόμη και σήμερα η εικονίτσα υπάρχει στην τρύπα αυτή.
Σήμερα το μοναστήρι υπάγεται στη Σκοπή και είναι σχεδόν εγκαταλελειμμένο. Μόνον το Δεκαπενταύγουστο κατακλύζεται από τους προσκυνητές που μένουν στον οικισμό. Τότε, γίνεται και η λαμπρή τελετή μεταφοράς της εικόνας της Παναγιάς, της «Κυρίας Φανερωμένης», που φυλάσσεται όλο το χρόνο στον Ενοριακό Ναό του Αγίου Γεωργίου Σκοπής. Πλήθος προσκυνητών με τα πόδια συνοδεύουν την ιερά εικόνα με εξαπτέρυγα και λάβαρα, ψάλλοντας ύμνους Παναγιά.
Χρονολόγιο
- 13ος-14ος αιώνας: Ιδρύεται η μονή από τον Ιωαννίκιο
- 1538: Ο Μπαρμπαρόσα καταστρέφει τη μονή
- 1624: Η μονή ανακαινίζεται από τον Γεννάδιο Γαλερό
- 1829: Η μονή και οι αγιογραφίες της καταστρέφονται από τους Τούρκους, ενώ οι μοναχοί έχουν προλάβει να την εγκαταλείψουν.
- 1879: Η μονή ανακαινίζεται, αλλά λίγοι μοναχοί εγκαθίστανται σε αυτή.
- 1870: Η μονή γίνεται μετόχι της Μονής Τοπλού και η μονή ευπρεπίζεται συνεχώς ως το 1900, αλλά οι μοναχοί εξακολουθούν να είναι ελάχιστοι.
- 1901: Η μονή διαλύεται λόγω λειψανδρίας και οι ντόπιοι αντιδρούν έντονα. Μετά από δικαστικό αγώνα εναντίον της Μονής Τοπλού, η μονή μεταβιβάζεται στην ενορία της Σκοπής. Έκτοτε, η περιουσία της απαλλοτριώνεται και συρρικνώνεται για πολλά χρόνια.
