Μονή Τοπλού
Η Ιερά Μονή Τοπλού βρίσκεται στην βορειοανατολικότερη άκρη της Κρήτης, στη βάση του Ακρωτηρίου Σίδερο, 10km ανατολικά της Σητείας και 6km βόρεια του Παλαίκαστρου. Η Μονή είναι μια από τις ιστορικότερες μονές της Κρήτης και είναι πολύ γνωστή για τους πολλούς αρχαιολογικούς θησαυρούς που έχει στην κατοχή της. Στους εκκλησιαστικούς Κύκλους είναι γνωστή ως μονή της Παναγίας της Ακρωτηριανής, ενώ στους ντόπιους είναι γνωστή ως Μεγάλο Μοναστήρι.
Μια επίσκεψη σε αυτήν αξίζει, καθώς μπορείτε να τη συνδυάσετε με μια βόλτα στις τριγύρω πανέμορφες παραλίες, στην Αρχαία Ίτανο και το κοντινό φοινικόδασος στο Βάι. Η περιοχή είναι από τις πλέον άνυδρες και άγριες της Κρήτης, ενώ ο έντονος αέρας τροφοδοτεί ένα από τα μεγαλύτερα αιολικά πάρκα του νησιού.
Το μοναστήρι είναι περιτειχισμένο με τείχος 10μ, αφού μετά τη λεηλάτησή του από Τούρκους επιδρομείς το 15ο αιώνα αποφασίστηκε η οχύρωσή του. Έχει έκταση 800τμ και είναι τριώροφο, έχοντας 40 αίθουσες, ένα επιβλητικό αναγεννησιακό καμπαναριό 33μ και τετράγωνο σχήμα, ενώ σύμφωνα με την παράδοση έχει 100 πόρτες, αλλά έχουν βρεθεί οι 99. Στο κέντρο υπάρχει ένα πηγάδι με νερό, το οποίο εξασφάλιζε τους μοναχούς της κατά τη διάρκεια των διάφορων πολιορκιών από τους Τούρκους κι από τους πειρατές.
Απέναντι από το πηγάδι βρίσκεται η δίκλιτη εκκλησία, αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου και στον Ιωάννη το Θεολόγο του 14ου αιώνα. Ο ναός αρχικά ήταν μονόκλιτος και επεκτάθηκε μετά την αναστήλωση της κατεστραμμένης μονής λόγω του σεισμού του 1612, όταν και προστέθηκε και το κλίτος του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Στο εσωτερικό του ναού βλέπουμε το αρχικό κτίσμα που σήμερα λειτουργεί ως ιερό βήμα και φέρει τοιχογραφίες του δεύτερου μισού του 14ου αιώνα με σκηνές από το χριστολογικό και το μαριολογικό κύκλο.
Η είσοδος βρίσκεται στη δυτική πλευρά του και η πανίσχυρη πόρτα της κυλιόταν πάνω σε τροχούς. Πάνω από την κεντρική είσοδο υπάρχει ακόμη μια τρύπα, ο «φονιάς», από την οποία έριχναν πέτρες ή καυτό υγρό σε όποιον επιχειρούσε να παραβιάσει την πόρτα.
Στην είσοδο του κεντρικού ναού υπάρχει η επιγραφή του 132 π.Χ., η περίφημη «Διαιτησία των Μαγνητών», όπου αναφέρεται στις προστριβές της Ιτάνου και της Ιεράπυτνας, η οποία επιγραφή βρέθηκε στα ερείπια της (κοντινής) αρχαίας Ιτάνου. Η διαμάχη είχε ως αντικείμενο τη διεκδίκηση της νήσου Λεύκης (σημερινό Κουφονήσι), η οποία ήταν σπουδαίο κέντρο παραγωγής της κόκκινης βαφής, της πορφύρας και τελικά αποδόθηκε στην Ίτανο.
Στη μονή Τοπλού φυλάσσονται πολύ σπουδαίες φορητές εικόνες, όπως ο Χριστός Παντοκράτορας (15ος αιώνας) του Ανδρέα Ρίτζου, η «Μέγας ει, Κύριε» του Ιωάννη Κορνάρου (1770) με εικονογραφημένους σχεδόν όλους τους στίχους του Μεγάλου Αγιασμού, το «Ρόδον το Αμάραντο» (1771), της Αγίας Αναστασίας και της Παναγίας (η οποία βρέθηκε σε κοντινή σπηλιά όπου ρέει νερό – αγίασμα), ενώ υπάρχουν και αρκετές καλοδιατηρημένες τοιχογραφίες του 14ου αιώνα. Εκτός από τις εικόνες, στη μονή Τοπλού λειτουργεί μουσείο Χαλκογραφιών και Ελληνικών Λαϊκών Χαρακτικών από τους Μοναχούς του Αγίου Όρους του 18ου-19ου αιώνα. Επίσης εκτίθενται αντικείμενα Εκκλησιαστικής Τέχνης όπως Ευαγγέλια, σταυροί, Πατριαρχικά συγγίλια, Σουλτανικά φιρμάνια, σφραγίδες, επαναστατικά λάβαρα, αρχιερατικά άμφια και άλλα.
Η Μονή γιορτάζει στις 26 Σεπτεμβρίου, οπότε γίνεται μεγάλο πανηγύρι με πλήθος προσκυνητών.
Χρονολόγιο
- 14ος αιώνας: Ιδρύεται ένας μικρός ναός στο σπήλαιο Αγιόνερο και τριγύρω κτίζεται ένα μικρό μοναστήρι.
- 1498: Το μοναστήρι καταστρέφεται από πειρατές
- 16ος αιώνας: Η μονή ξανακτίζεται και αποκτάει μεγάλη περιουσία. Προσαρτά μικρότερες φτωχότερες μονές, όπως η μονή Καψά.
- 1530: Η παλιά μονή καταστρέφεται από τον Γενουάτη κόμη της Μάλτας, Ερρίκο Πεσκατόρε. Η μονή ξανακτίζεται και εξοπλίζεται με κανόνι. Αποκτάει το όνομα Τοπλού από το τούρκικο Τοπ, δηλαδή κανόνι.
- Ιούνιος 1821: Ο Ιμπαήμ Αφεντάκης, μετά τη σφαγή 300 χριστιανών στους Τουρτούλους σφάζει τους 12 μοναχούς της Μονής. Η μονή ερημώνει ξανά.
- 1612: Σεισμός προκαλεί μεγάλες ζημιές και η παλιά μονή κατεδαφίζεται και κτίζεται νέα με τείχος, με έξοδα των Ενετών στα πλαίσια της προώθησης του Χριστιανισμού, για να ισχυροποιήσουν οι Χριστιανοί Ενετοί τη θέση τους απέναντι στην αναδυόμενη απειλή των Μουσουλμάνων Τούρκων. Η μονή παίρνει την σημερινή της μορφή.
- 1639: Η μονή έχει 40 μοναχούς και τεράστια περιουσία, ακόμη και στο Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο)
- 1704: Η μονή ανακηρύσσεται Σταυροπηγιακή, δηλαδή υπάγεται άμεσα στον Οικουμενικό Πατριάρχη.
- 1798: Κάτω από τα βάρη της Μονής και την απειλή δήμευσης της περιουσίας της από τους Τούρκους, ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ κηρύσσει την περιουσία της Μονής αδούλωτη και ανενόχλητη και απαγορεύει την εκποίηση της από τους Τούρκους άνευ αδείας του Οικουμενικού Πατριάρχη.
- 1821: Οι Τούρκοι σφάζουν τους μοναχούς της Μονής, η μονή ερημώνει και κειμήλια αμύθητης αξίας λεηλατούνται.
- Δεκέμβριος 1827: Στην Τοπλού βρίσκουν καταφύγιο οι Τούρκοι της Σητείας. Μετά από πολιορκία παραδίνονται. Σφάζονται 12 από αυτούς και οι υπόλοιποι μεταφέρονται στη Χάλκη
- 1828: Η μονή ξανακατοικείται από μοναχούς
- 1866-69: Η μονή ξανακαταστρέφεται από τους Τούρκους, ως αντίποινα για τη συμμετοχή του μοναχού Μελχισεδέκ Μιχελιδάκης στην Επαναστατική Επιτροπή Σητείας.
- 1870: Ιδρύεται σύγχρονο αλληλοδιδακτικό σχολείο
- 1941: Κατά τη Γερμανική Κατοχή, στη μονή λειτουργεί ασύρματος για την επικοινωνία με τους Συμμάχους στο Κάιρο. Ο ηγούμενος και οι μοναχοί συλλαμβάνονται και εκτελούνται στις φυλακές της Αγιάς. Η περιουσία του μοναστηριού δεσμεύεται.
