Ναός Παναγίας Αντιφωνήτριας στα Μυριοκέφαλα
Ο ναός της Παναγίας Αντιφωνήτριας βρίσκεται μέσα στο χωριό Μυριοκέφαλα, 29χλμ νοτιοδυτικά του Ρεθύμνου και αποτελεί το καθολικό παλιάς μονής. Το μοναστήρι δε λειτουργεί πλέον και ανήκει στα αρχαιότερα της Κρήτης, καθώς σύμφωνα με την διαθήκη του Αγίου Ιωάννη του Ξένου ιδρύθηκε περίπου το 1020 και αποτέλεσε κέντρο της δράσης του για αρκετά χρόνια. Ο Άγιος Ιωάννης Ξένος είναι πολύ γνωστός για την ίδρυση ερημητηρίων σε όλη τη Δυτική Κρήτη, με γνωστότερα τη μονή Αζωγυρέ και τη Μονή Καθολικού.
Στο κέντρο της αυλής στέκεται ο εντυπωσιακός σταυροειδής με τρούλο ναός, αφιερωμένος στο Γενέθλιο της Παναγίας (εορτ. 8 Σεπτεμβρίου), περιτριγυρισμένος από βοηθητικά κτίσματα του 18ου και 19ου αιώνα. Η αψίδα του ναού φέρει τρίλοβο παράθυρο, ενώ υπάρχει και όμορφο κωδωνοστάσιο. Μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Ενετούς το μοναστήρι άνθισε, ενώ αργότερα γνώρισε την βαρβαρότητα των Τούρκων. Σήμερα ο ναός λειτουργεί ως ο ενοριακός ναός των Μυριοκεφάλων.
Το εσωτερικό είναι διακοσμημένο με τοιχογραφίες από τρία στρώματα που αποκαλύφθηκαν κάτω από τους σοβάδες. Το αρχαιότερο στρώμα χρονολογείται περί το 1020 και περιλαμβάνει τον ολόσωμο Ιησού στο τρούλο, τους αγγέλους και την Παναγία στο τύμπανο, τους ιεράρχες στον ημικύλινδρο της αψίδας, τους ευαγγελιστές στα τύμπανα των πλευρικών κεραιών και τους Αγίους Νικόλαο και Γεώργιο στον ανατολικό τοίχο των κεραιών. Το δεύτερο στρώμα (αρχές 13ου αιώνας) περιλαμβάνει τους συλλειτουργούντες ιεράρχες στην κόγχη, τη Βαϊφόρο, την Προδοσία, τον Ενταφιασμό και την Εις Άδου Κάθοδο στην καμάρα και τη δυτική κεραία. Το τρίτο στρώμα (14ος αιώνας) περιλαμβάνει την Κοίμηση της Παναγίας και τη Δέηση στα τυφλά αψιδώματα του νάρθηκα.
Λέγεται ότι ο Ιωάννης ο Ξένος έφερε από την Κωνσταντινούπολη όλο τον εκκλησιαστικό εξοπλισμό της μονής (σκεύη, εικόνες, κλπ), χωρίς ωστόσο να επιβεβαιώνεται αυτό ή να διασώζεται κάτι σήμερα. Στην έκθεση της μονής ανήκουν η «θαυματουργή» εικόνα της Παναγίας του 18ου αιώνα, ένα ευαγγέλιο (1818), ένα ποτήριο (1829), ένα θυμιατό (1854), σταυροί (από το 1886), έγγραφα (από το 1856), κλπ.
Ο βάτος κι η εικόνα της Παναγίας
Λέγεται ότι κάποτε ο Ιωάννης ο Ξένος περνούσε από την περιοχή και ένας τεράστιος βάτος (ακανθώδης θάμνος) του έκλεινε τον δρόμο. Έβαλε φωτιά για να τον βγάλει από την μέση, αλλά μέσα από τις φλόγες άκουσε μια φωνή «Εδώ Είμαι!». Έσβησε τη φωτιά και βρήκε την εικόνα της Παναγίας, που την είχαν κρύψει εκεί οι Κρητικοί για να την διασώσουν. Έτσι ο Ιωάννης ίδρυσε την μονή της Παναγίας εκεί, την οποία ονόμασε Αντιφωνήτρια επειδή του αντιφωνούσε «εδώ είμαι». Οι ντόπιοι πιστεύουν ότι αυτή η θαυματουργή εικόνα είναι η ίδια που φυλάσσεται στη μονή και σήμερα, αλλά είναι του 18ου αιώνα.
Επίσης, σύμφωνα με την παράδοση, ο ναός είναι μικρός διότι αυτό ήταν το θέλημα της Παναγίας, που το έδειξε με θαυματουργό τρόπο. Έτσι, όταν έγινε προσπάθεια επέκτασης του ναού, κάθε πρωί οι εργάτες έβρισκαν ξανακτισμένο το μέρος του ναού που είχαν γκρεμίσει για να δώσουν μεγαλύτερο πλάτος.
Χρονολόγιο
- 1010-1020: Ο Άγιος Ιωάννης Ξένος ή Ερημίτης ιδρύει την μονή της Παναγίας Αντιφωνήτριας στα Μυριοκέφαλα.
- 1030: Ο Ιωάννης φέρνει πολύτιμα κειμήλια από την Κωνσταντινούπολη, μετά από άδεια του Αυτοκράτορα και του Πατριάρχη.
- 1770: Οι Τούρκοι καταστρέφουν τη μονή.
- 1830: Ο ηγούμενος της μονής Ρουστίκων, Χατζή Ματθαίος, αναστηλώνει τη μονή της Παναγίας.
- 1900: Η μονή κρίνεται διαλυτέα από την Κρητική Πολιτεία.
- 1970: Αποκαλύπτονται οι παμπάλαιες τοιχογραφίες της μονής, κρυμμένες κάτω από σοβά κι ασβέστη
