Μονή Καθολικού στο Ακρωτήρι
Η έρημη Μονή Καθολικού βρίσκεται 20χλμ βορειοανατολικά των Χανίων, στη βόρεια ορεινή ακτή του Ακρωτηρίου Μελέχα. Είναι κρυμμένη μέσα στο απόκρημνο φαράγγι Αυλάκι και σε σχετικά μικρή απόσταση από τη θάλασσα. Η πρόσβαση γίνεται μέσω κλιμακωτού και λαξευτού καλντεριμιού που ξεκινάει από τη μονή Γουβερνέτου, περνάει κοντά από το μετόχι του Αγίου Αντωνίου και μπροστά από τη Σπηλιά της Παναγίας της Αρκουδιώτισσας και καταλήγει στο μοναστήρι. Από εκεί συνεχίζει ως τη θάλασσα, όπου δημιουργείται μικρό φιόρδ με γαλαζοπράσινα νερά με ίχνη από παλιό λιμανάκι - τερσανά που εξυπηρετούσε τη μονή.
Το μοναστικό συγκρότημα ιδρύθηκε στο σημείο όπου βρίσκεται το σπήλαιο που κοιμήθηκε ο Άγιος Ιωάννης ο Ερημίτης ή Ξένος κατά τον 11ο αιώνα. Μετά το θάνατο του Αγίου Ιωάννη του Ξένου, η ευρύτερη δύσβατη αυτή περιοχή που είναι γνωστή ως Αρκουδοβούνια μετατράπηκε σε ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα ασκητισμού στην Κρήτη. Η σπηλιά που κοιμήθηκε μετατράπηκε σε ναό (εορτάζει 20 Σεπτεμβρίου) και οι τριγύρω κοιλότητες αποτέλεσαν αρχικά καταφύγιο για τους ερημίτες, ενώ αργότερα κτίστηκαν και μερικά κελιά.
Τον 17ο αιώνα μπροστά από το σπήλαιο έγινε μια εκτεταμένη οικοδόμηση κτισμάτων υπό την επίβλεψη του Ιερεμία Τζαγκαρόλου και με αρχιτεκτονικά σχέδια από τα έργα του Sebastiano Serlio, κι έτσι απέκτησε τη σημερινή εντυπωσιακή μορφή το μοναστικό συγκρότημα. Μπορείτε να δείτε ακόμη τα ερειπωμένα κελιά των ασκητών, το καμπαναριό και την εντυπωσιακή γέφυρα που διασχίζει τον ποταμό του φαραγγιού, δημιουργώντας μια μεγάλη πλατεία που ενώνει τις δύο πλευρές. Στα ποδαρικά της γέφυρας υπάρχουν μεγάλοι θολωτοί αποθηκευτικοί χώροι, ενώ στις δύο πλευρές της κτίστηκαν διώροφο κτίσμα και μια μικρή πτέρυγα από θολωτούς χώρους για τη στέγαση των προσκυνητών.
Η λατρεία του Αγίου Ιωάννη διαδόθηκε τόσο πολύ στην ευρύτερη περιοχή των Χανίων, που κατά την απογραφή του 1637 τα έσοδα από τους προσκυνητές ήταν από τα μεγαλύτερα. Αυτό το γεγονός είναι πολύ σημαντικό, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς την κοπιαστική πορεία που έπρεπε να διανύσουν οι πιστοί τότε για να προσεγγίσουν το απόμερο Καθολικό. Όταν οι ακτές της Κρήτης αποτέλεσαν στόχο των πειρατών της Μεσογείου, ο φόβος κυριάρχησε, το μοναστήρι ερήμωσε και οι μοναχοί αναγκάστηκαν να μεταφερθούν σε πιο απόμερο μέρος κι έτσι αποσύρθηκαν στη μονή Γουβερνέτου. Στην έξοδο του φαραγγιού στη θάλασσα υπάρχει κι ένας μεγάλος βράχος με μορφή που θυμίζει καράβι και, σύμφωνα με το θρύλο, είναι πειρατικό καράβι που πέτρωσε μετά από τις κατάρες του ηγούμενου του Καθολικού.
Χρονολόγιο
- 10ος αιώνας: Ο Άγιος Ιωάννης ο Ξένος ή Ερημίτης ζει στη σπηλιά στο φαράγγι Αυλάκι και ιδρύει τη μονή Καθολικού.
- 1027: Μετά τον θάνατο του, πολλοί ερημίτες και ασκητές έρχονται στη μονή Καθολικού και το μοναστήρι μεγαλώνει.
- 16ος-17ος αιώνας: Εξαιτίας των συνεχόμενων πειρατικών επιδρομών, οι μοναχοί του Καθολικού εγκαταλείπουν την μονή, την διαχείριση της οποίας έχει πλέον η μονή Γουβερνέτου.
- 1632: Το Πατριαρχείο αναγνωρίζει ως Άγιο τον Ιωάννη τον Ξένο. Έτσι, προκαλείται τεράστια ανάπτυξη του μοναχισμού στην περιοχή. Τα κτίρια που βλέπουμε σήμερα στη μονή Καθολικού κτίστηκαν τότε πιθανόν με ευθύνη της μονής Γουβερνέτου.
