Μονή Παναγίας Γκουβερνιώτισσας
Η ανακαινισμένη σήμερα μονή της Παναγίας Γκουβερνιώτισσας βρίσκεται κοντά στο χωριό Ποταμιές, 30χλμ ανατολικά του Ηρακλείου. Δε λειτουργεί ως μοναστήρι, αλλά ο ναός της λειτουργείται κανονικά, ενώ υπάρχει και ένα πολύ καλαίσθητο κυλικείο και λειτουργούν βοτανικός κήπος, λαογραφικές και εκκλησιαστικές εκθέσεις. Είναι κτισμένο σε μικρό λόφο με ωραία θέα στη Λαγκάδα των Ποταμιών.
Ο ναός, σταυροειδής με τρούλο, είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου και είναι από τους παλαιότερους στην Κρήτη. Είναι διακοσμημένος με σπουδαίες τοιχογραφίες του 1320 που τον κατατάσσουν στους σημαντικότερους ναούς με τοιχογραφίες στην Κρήτη με καλλιτεχνικές επιρροές από την Κωνσταντινούπολη και τη δυτική εικονογραφία. Περιλαμβάνουν σκηνές από το δωδεκάορτο, όπως η Φυγή στην Αίγυπτο και το όνειρο του Ιωσήφ, ο Παντοκράτορας στον τρούλο και σκηνές από τα Πάθη του Ιησού, όπως η Άρνηση του Πέτρου, ο Χριστός Ελκόμενος, ο Εμπαιγμός, κλπ. Στη βόρεια κεραία υπάρχουν σκηνές από το βίο της Παναγίας και φθαρμένες αναπαραστάσεις από τα θαύματα του Ιησού, όπως η Ίαση του Τυφλού και η Ίαση του Παραλύτου.
Οι εικόνες του μοναστηριού, το ξυλόγλυπτο τέμπλο και η πόρτα του ιερού εκτίθενται σήμερα στο Ιστορικό Μουσείο του Ηρακλείου. Σύμφωνα με την παράδοση, η μονή ιδρύθηκε από βυζαντινό άρχοντα μετά το 961, όταν ο Νικηφόρος Φωκάς απελευθέρωσε την Κρήτη από τους Άραβες. Ωστόσο, πιστεύεται ότι κτίστηκε ανάμεσα στα έτη 1350-1400. Αργότερα, η μονή ανήκε στην οικογένεια Μαγκαφούρη, οι απόγονοι της οποίας είχαν την κυριότητα της για πολλές γενεές. Ο τελευταίος της οικογένειας, μεταβίβασε τη μονή στον Άγιο Τάφο και σε μερικά χρόνια η μονή διαλύθηκε.
Σήμερα στο μοναστήρι, εκτός από το ναό, θα δείτε τα κελιά του 19ου αιώνα και τους παλαιούς φούρνους. Επίσης στον διαμορφωμένο χώρο έξω από το μοναστήρι, πραγματοποιούνται κάθε καλοκαίρι σπουδαίες συναυλίες με μερικούς από τους γνωστότερους Έλληνες τραγουδιστές.
Χρονολόγιο
- 961: Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά, βυζαντινός αυτοκράτορας πιθανόν ιδρύει τη μονή Γκουβερνιώτισσας.
- 1350-1400: Η μονή Γκουβερνιώτισσας υπάρχει σε φέουδο του Laurentius Manipetro.
- 1647-1669: Κατά την πολιορκία του Χάνδακα, ο μοναχός Νικόλαος Μαγκαφούρης εξασφαλίζει την εύνοια των Τούρκων. Η μονή αποσπάει πολλά κτήματα ιδιωτών και για πολλές γενιές ανήκει στους απόγονους της οικογένειας Μαγκαφούρης.
- 1826: Ο Μιχάλης Μαγκαφουράκης δεν αποκτάει τέκνα και δωρίζει τη Γκουβερνιώτισσα στον Πανάγιο Τάφο.
- 1928: Η μονή σταματάει η λειτουργία της. Τα κτήματα της διανέμονται στους κατοίκους της περιοχής.
- 2010: Ξεκινάει πρόγραμμα αποκατάστασης των τοιχογραφιών του Βυζαντινού αυτού μνημείου.
