Ναός Παναγίας στο Μέρωνα
Ο Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου βρίσκεται στο Μέρωνα Αμαρίου και αποτελεί ένα από σπουδαιότερα, αν όχι το σπουδαιότερο, θρησκευτικά μνημεία της επαρχίας Αμαρίου. Η παλαιότερη αναφορά του ονόματος Μέρωνας εντοπίζεται σε νοταριακό έγγραφο του 1301 και λέγεται ότι προέρχεται από το ρήμα μερώνω – ημερώνω – ημερεύω, καθώς σύμφωνα με την παράδοση, στον τόπο αυτό «μέρωσε» η Παναγία και κτίστηκε ως πρώτο κτίσμα του χωριού ο ναός, προς τιμήν της.
Πρόκειται για μια τρίκλιτη θολοσκέπαστη βασιλική του 14ου αιώνα με το κεντρικό κλίτος αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, το βόρειο στον Άγιο Γεώργιο και το νότιο κλίτος, που προστέθηκε τον 15ο αιώνα, στους Αγίους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Μεταγενέστερα τοποθετήθηκε και το μικρό μονόλοβο καμπαναριό στη νότια όψη του ναού. Το κεντρικό κλίτος καλύπτεται από οξυκόρυφη καμάρα και άλλα δύο από μισή καμάρα, ενώ επικοινωνούν μεταξύ τους με μεγάλα τοξωτά ανοίγματα.
Τα δύο παλαιότερα κλίτη του ναού φέρουν τοιχογραφίες, ενώ το νεότερο δεν τοιχογραφήθηκε ποτέ. Ο τοιχογραφικός διάκοσμος αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σύνολα του β’ μισού του 14ου αιώνα στη Κρήτη, καθώς εντάσσεται σε μια ομάδα μνημείων, των οποίων η τέχνη φανερώνει τη διάδοση μιας τεχνοτροπίας που προέρχεται από την Κωνσταντινούπολη. Είναι πιθανότερο οι Καλλέργηδες που ήλεγχαν την περιοχή του Αμαρίου (το οικόσημο τους βρίσκεται σε πολλά σημεία του ναού) να είχαν αναθέσει σε κάποιο εργαστήριο αγιογραφίας από την Πόλη την τοιχογράφησή της Παναγίας.
Στο κεντρικό κλίτος διατάσσονται σκηνές του Χριστολογικού κύκλου, όπως η Μεταμόρφωση, η Βαϊοφόρος, η Σταύρωση και παραστάσεις από το Βίο της Παναγίας. Στο βόρειο κλίτος υπάρχουν σκηνές από το Συναξάρι του Αγίου Γεωργίου και οι 24 Οίκοι από τον Ακάθιστο Ύμνο. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η παράσταση της Ρίζας του Ιεσσαί, η οποία καταλαμβάνει όλο το δυτικό τοίχο του κεντρικού κλίτους. Άξιο λόγου είναι το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας, οι κάτοικοι, σκέπασαν με σοβά τις τοιχογραφίες ώστε να τις διασώσουν από τη μανία των Οθωμανών που βεβήλωναν οποιοδήποτε Χριστιανικό σύμβολο.
Στο ναό βρίσκεται η εξαιρετικής τέχνης φορητή εικόνα της Παναγίας της Οδηγητρίας, πιθανόν αφιέρωμα των Καλλέργηδων, που χρονολογείται στα μέσα του 14ου αιώνα. Επίσης στο περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο εκτίθενται εικόνες που έχουν συγκεντρωθεί από διάφορες εκκλησίες της περιοχής.
