Μονή Κρεμαστών
Η γυναικεία Μονή Κρεμαστών ή Κρεμαστής βρίσκεται νότια της Νεάπολης, πάνω στον δρόμο που οδηγεί στο χωριό Βρύσες και σε μεγάλο ύψος με θέα την πεδιάδα της Νεάπολης και των Λιμνών. Κτισμένη με φρουριακή αρχιτεκτονική σε απότομη και κατάφυτη βουνοπλαγιά του όρους Καβαλαρά, δίνει την εντύπωση ότι κρέμεται, ένα φαινόμενο στο οποίο οφείλει το όνομα της. Σε πολύ κοντινή απόσταση βρίσκεται η Μονή της Κουφής Πέτρας που είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.
Στους εκκλησιαστικούς κύκλους είναι γνωστή ως Μονή των Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ Κρεμαστών, καθώς είναι αφιερωμένη στους αρχαγγέλους αυτούς. Θεωρείται ότι κτίστηκε το 1593, όπως αναφέρει κτητορική επιγραφή στην είσοδο, και διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στη μόρφωση των ντόπιων καθώς από τα μέσα του 19ου ως και τις αρχές του 20ου αιώνα λειτούργησε εδώ αλληλοδιδακτικό σχολείο.
Το μοναστικό συγκρότημα έχει κτιστεί σε επίπεδα, γύρω από την αυλή που έχει σχήμα Γ. Το καθολικό του συγκροτήματος βρίσκεται στο ψηλότερο άκρο του μοναστηριού και κυριαρχεί των υπολοίπων κτιρίων σε ύψος. Στο εσωτερικό του ναού υπάρχει το όμορφο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 19ου αιώνα με εικόνες της ίδιας περιόδου και εικόνα του ένθρονου Χριστού που ακολουθεί τα πρότυπα της Κρητικής Σχολής Αγιογραφίας (17ος αιώνας). Άξια λόγου είναι η Αγία Τράπεζα του 1622 που φέρει ανάγλυφη μορφή του Χριστού και διακόσμηση με αμπέλι.
Στη μονή λειτουργεί εκκλησιαστική έκθεση με αντικείμενα για αγορά, ενώ ο επισκέπτης μπορεί να δει και το αρχονταρίκι, όπου σύμφωνα με την παράδοση λειτούργησε κρυφό σχολείο. Έξω από τον περίβολο του μοναστηριού έχει κτιστεί νεότερος ναός που είναι αφιερωμένος στις Μυροφόρες.
Χρονολόγιο
- 1593: Ο μοναχός Μητροφάνης Αγαπητός ιδρύει τη μονή Κρεμαστών.
- 1622: Ο Νικηφόρος Ανιφάντ κτίζει την εκκλησία
- 1821: Ο Πέτρος Δωρόθεος ιδρύει το σχολείο της μονής, το οποίο σύντομα θα αποκτήσει τεράστια φήμη σε όλο το Λασίθι.
- 1866: Οι Τούρκοι καταστρέφουν το μοναστήρι. Οι μοναχοί κρύβουν τα ιερά κειμήλια και τα βιβλία της μονής σε κοντινό σπήλαιο, αλλά καταστρέφονται από την υγρασία.
- 1868: Ο Χριστιανός διοικητής του Λασιθίου, Κωστής Αδοσίδης Πασάς, εγκαθίστανται στη μονή ως το 1871, για όσο κτίζεται η νέα Διοίκηση του Λασιθίου στη Νεάπολη.
- 1940: Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, στη μονή Κρεμαστών βρίσκουν καταφύγιο οι αντάρτες της περιοχής.
- 1993: Ο Μητροπολίτης Νεκτάριος αναπαλαιώνει τη μονή και τη μετατρέπει από ανδρική σε γυναικεία.
