Φρούριο Τέμενος (Ρόκκα)
Το χωριό Κανλί Καστέλι, γνωστό σήμερα ως Προφήτης Ηλίας, βρίσκεται περίπου 18 χλμ νότια του Ηρακλείου, στην αρχή της κοιλάδας των Μαλάδων. Το χωριό είναι κτισμένο στους πρόποδες του απότομου δίκορφου υψώματος Ρόκκα, πάνω στο οποίο ακόμη και σήμερα υπάρχουν τα λείψανα του φρουρίου Κανλί Καστέλι, από το οποίο πήρε το παλιό του όνομα το χωριό. Το σημείο πράγματι ήταν ιδανικό για την κατασκευή απόρθητου κάστρου, καθώς δέσποζε σε όλη την τριγύρω περιοχή. Επίσης, στο ύψωμα υπήρχε φυσική πηγή νερού, με την οποία τροφοδοτούνταν η κρήνη Φουντάνα, που βρισκόταν μέσα στο φρούριο.
Στη Ρόκκα θεωρείται ότι ήταν κτισμένη η αρχαία πόλη Λύκαστος, η οποία μνημονεύεται από τον Όμηρο. Πολύ αργότερα, όταν ο Νικηφόρος Φωκάς απελευθέρωσε την Κρήτη από τους Σαρακηνούς πειρατές το 961 μ.Χ., ίδρυσε πάνω στον λόφο αυτόν ένα φρούριο, με σκοπό να μεταφέρει την πόλη του Χάνδακα εδώ (το σημερινό Ηράκλειο). Το φρούριο κτίστηκε, αλλά ο Χάνδακας δεν μεταφέρθηκε, καθώς το λιμάνι ήταν σημαντικότερο για τους Κρητικούς. Έτσι, το φρούριο έμεινε μόνο του να δεσπόζει στην περιοχή και ονομάστηκε Τέμενος. Ακόμη και σήμερα, ολόκληρη η επαρχία της περιοχής ονομάζεται Επαρχία Τεμένους.
Το 1204, όταν ο Γενουάτης κόμης της Μάλτας, Ερρίκος Πεσκατόρε, κατέλαβε την Κρήτη, ίδρυσε ή επισκεύασε 15 φρούρια, για να εδραιώσει την εξουσία του στο νησί. Ένα από αυτά ήταν και το Τέμενος. Λίγο αργότερα, όταν οι Βενετοί κατέλαβαν την Κρήτη το 1209, οχύρωσαν το φρούριο με ισχυρότερο τείχος και το επισκεύασαν σύμφωνα με τις ανάγκες τις εποχής. Το φρούριο, που χαρακτηρίστηκε ως oppidum fortissimum (ισχυρότατο οχυρό), ονομάστηκε Castello Temene και παραχωρήθηκε ως φέουδο στις οικογένειες των Κορέσι (Coressi), των Κορνάρων (Corner) και των Κουερίνι (Querini). Έκτοτε άρχισε να σχηματίζεται γύρω από αυτό ένας βούργος (οικισμός), όπου ζούσαν οι βιλάνοι, δηλαδή οι σκλάβοι καλλιεργητές των ιδιοκτησιών των φεουδαρχών. Οι οικισμός αυτός μετεξελίχτηκε στο σημερινό χωριό του Προφήτη Ηλία.
Οι Ενετοί αρχικά χρησιμοποιούσαν το φρούριο για καταφύγιο, κατά τη διάρκεια των επαναστάσεων. Κατά την Επανάσταση των Αγιοστεφανιτών (1211 μ.Χ.), ο πρώτος Δούκας της Κρήτης Ιάκωβος Τιεπόλος ζήτησε τη βοήθεια του δούκα της Νάξου Σανούδου, για να επανακαταλάβουν την ανατολική Κρήτη. Πράγματι, και οι δύο μαζί νίκησαν και κατέστειλαν την επανάσταση. Ωστόσο, μετά τη νίκη τους, ο Τιέπολο αρνήθηκε να τηρήσει τους όρους της συμφωνίας του με τον Σανούδο, κι ο τελευταίος συμμάχησε με τον αρχοντορωμαίο Σεβαστό Σκορδύλη κατά του Τιέπολο. Ο Τιέπολο τότε βρήκε καταφύγιο στο Τέμενος μαζί με το στρατό του, γλιτώνοντας από πανωλεθρία. Εκεί ανασυντάχθηκε, κι αφού ήρθαν ενισχύσεις από την Βενετία, αντεπιτέθηκε και έδιωξε τον Σανούδο από την Κρήτη.
Κατά τη διάρκεια του Κρητικού Πολέμου, δηλαδή του πολέμου μεταξύ Ενετοκρητικών και Οθωμανών για την Κρήτη, οι μάχες λάμβαναν μέρος κυρίως στην επαρχία, καθώς το Μεγάλο Κάστρο (Ηράκλειο) αντιστάθηκε για 22 χρόνια. Στην ευρύτερη περιοχή του Ηρακλείου, οι χριστιανοί καθοδηγούνταν από τον ηγούμενο της Μονής Αγκαράθου Αθανάσιο Χριστοφόρο και το λόγιο Γεράσιμο Βλάχο, ενώ παράλληλα ο Ενετός στρατηγός Γιλδάσης (Gil d’ Has) επιχειρούσε με διάφορους αντιπερισπασμούς. Σε έναν από αυτούς, το 1647, ο Γιλδάσης επιτέθηκε στους Οθωμανούς που είχαν καταλάβει το φρούριο του Τεμένους, σφάζοντας τους σχεδόν όλους. Όταν το 1669 οι Οθωμανοί κατέκτησαν την Κρήτη, το φρούριο παραχωρήθηκε με σουλτανικό φιρμάνι στον Ενετό προδότη του Χάνδακα, Ανδρέα Μπαρότση. Το φρούριο τότε ονομάστηκε Κανλί Καστέλι, δηλαδή «ματωμένο φρούριο», σε ανάμνηση της σφαγής των Οθωμανών. Ωστόσο υπάρχουν αναφορές στο φρούριο κι ως Νεφς Τέμενος.
Στην ανατολική πλευρά της Ρόκκας σήμερα σώζονται μέρος των τειχών, δύο δεξαμενές, καθώς και η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου προς την πλευρά του ανατολικού λόφου, ενώ ανάμεσα στις δύο κορυφές υπάρχουν τμήματα των οχυρώσεων και η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Στα δυτικά βρίσκονται μια διπλή δεξαμενή, η κρήνη Φουντάνα και οι εκκλησίες της Παναγίας και του Αγίου Αντωνίου.
.jpg)
