Πόλεις

Η πολύ ήρεμη περιοχή του Μακρύγιαλου με τις πεδιάδες και την απάνεμη παραλία δε θα μπορούσε να αγνοηθεί από τους Μινωίτες, που άφησαν σημαντικά ίχνη κατοίκησης. Το κυριότερο εύρημα είναι μια αγροτική έπαυλη, μια μικρογραφία ανακτόρου, στην τοποθεσία Πλακάκια, που εντοπίστηκε το 1971 από τον Κώστα Δαβάρα.

Η Κρήνη βρίσκεται στην οδό Μιχελιδάκη, πίσω από το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης. Η κρήνη δεν βρισκόταν εδώ, αλλά στόλιζε την εξωτερική πλευρά του σπιτιού του Ιδομενέα Μαρκατάτη. Μπορούμε να δούμε τους δύο κίονες με κιονόκρανα που έχουν παραστάσεις με φυτά και την οθωμανική επιγραφή.

Το 1868 κτίστηκε ο μικρός Τούρκικος Κούλες στο Λουτρό, που βρίσκεται σήμερα ο Ναός της Αγίας Αικατερίνης, στα υψώματα προς τη μεριά της Ανώπολης. Αυτός χρησιμοποιήθηκε κι ως σχολείο.

Στο δρόμο μεταξύ Σητείας - Πισκοκεφάλου ανασκάφηκε διώροφη μινωική έπαυλη και μπορεί κανείς και σήμερα να δει τα σωζόμενα ερείπια δωματίων, τις σκάλες, τους προστατευτικούς ογκολίθους από το ποτάμι ή τη θάλασσα κ.α.

Λαμπρό δείγμα του ύστερου Νεοκλασικισμού είναι το κτίριο το γνωστό ως «οικία Μαυράκη» ιδιοκτησία σήμερα της Alpha Τράπεζας. Κατασκευάστηκε, πιθανότατα, τη 2η δεκαετία του 20ου αιώνα στη συνοικία Ρετζέπ-Αγά στη με αριθμό 167 οδό της πόλεως, που λίγο αργότερα ονομάστηκε οδός Σφακίων.

Η κρήνη Γενιτσάρ Αγά βρίσκεται στην αρχή της λεωφόρου Ικάρου, κάτω από την επιγραφική συλλογή και απέναντι από το Αρχαιολογικό Μουσείο. Ο ανάγλυφος κρουνός βρίσκεται εντός αψιδωτής κατασκευής, που περιβάλλεται από δύο μεγάλους πεσσούς με ροζέτες. Το νερό συγκεντρώνεται σε μαρμάρινη γούρνα με πλούσια ανάγλυφη διακόσμηση.

Η γέφυρα της Ελεύθερνας κτίστηκε το πρώτο μισό του 4ου αιώνα και σώζεται σε άριστη κατάσταση για τη διάσχιση του ποταμού Χαλοπότα. Κοντά υπήρχε κι άλλη μία η οποία δε σώζεται. Έχει μήκος 9.5μ. και πλάτος 5.25μ. Είναι χαρακτηριστικό το σχήμα της, καθώς δεν υπάρχει καμάρα, αλλά τριγωνικό άνοιγμα (εκφορικό σύστημα).

Ο Άγιος Κήρυκος ή Άη Κήρκος (Κύρκος) βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο της Λισσού. Είναι μικρός μονόχωρος ναός που έχει κτιστεί στη θέση Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής, όπως και ο κοντινός ναός της Παναγιάς, και δίνει το όνομα του σε όλη την κοιλάδα. Είναι καμαροσκέπαστος Βυζαντινός ναός με μισοκατεστραμμένες τοιχογραφίες, από τις οποίες έχουν διασωθεί οι χρονολογίες 1436, 1437 και 1439.