Η Κρήτη είναι γεμάτη από καρστικές μορφές και γεωλογικούς σχηματισμούς. Αυτή εδώ η κατηγορία φιλοξενεί μερικά από τα μέρη που παρουσιάζουν έντονο γεωλογικό ενδιαφέρον και αξίζει να τα γνωρίσουμε καλύτερα.
Ο Ελληνόσπηλιος βρίσκεται βόρεια των Αφράτων στη θέση Ποτιστήρια και η πρόσβαση του είναι περισσότερο εύκολη από τη θάλασσα, λίγες εκατοντάδες μέτρα από την ακτή του Χαλικιά όπου φτάνει και αμαξωτός δρόμος. Από εκεί με πεζοπορία φτάνουμε στο σπήλαιο σε λιγότερο από μισή ώρα.
Το σπήλαιο Λερά βρίσκεται στον όρμο του Σταυρού, ένα φυσικό λιμανάκι, 15χλμ βόρειο-ανατολικά των Χανίων. Η δόξα όμως του Σταυρού ήταν η επιλογή του για τα γυρίσματα της θρυλικής ταινίας Ζορμπάς του Μιχ. Κακογιάννη το 1963 και ’64. Τότε που ο Αλαν Μπέιτς και ο Αντονι Κουίν έδωσαν λίγη “χολιγουντιανή” λάμψη στο γραφικό κολπίσκο όπου στήθηκαν τα σκηνικά του “λιγνιτωρυχείου” και το “αναβατόριο” που έστελνε τους κορμούς στη θάλασσα.
Πρόκειται για το ένα από τα δύο σπήλαια που βρίσκονται στο χωριό Πεύκοι Μακρύ Γιαλού. Με όμορφο στολισμό και αρκετά μεγάλη έκταση, το σπήλαιο προσεγγίζεται εύκολα από βατό χωματόδρομο που ξεκινάει από το χωριό Πεύκοι με βόρεια κατεύθυνση.
Η Λατσίδα του Βρέικου είναι από τα πλέον γνωστά σπήλαια του Λασιθίου. Βρίσκεται πολύ κοντά στο χωριό Πεύκοι Μακρύ Γιαλού και η πρόσβαση είναι εύκολη μέσω ευδιάκριτου μονοπατιού. Η πεζοπορία διαρκεί 5 λεπτά περίπου. Το σπήλαιο συγκαταλέγεται στην κατηγορία των σπηλαιοβαράθρων καθώς αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα με μεγάλη ποικιλία στην εσωτερική του διαμόρφωση.
Ο Θεριοσπηλιός είναι ένα μικρό σπήλαιο στη θέση Χυλόφτες – Θεριό, βορειοδυτικά από το Καβούσι Ιεράπετρας σε υψόμετρο 50μ., πάνω σε απότομη πλαγιά. Ο επισκέπτης μπορεί να φτάσει από το Καβούσι με χωματόδρομο και 5' περπάτημα.
Βρίσκεται 25 χλμ δυτικά του Ηρακλείου πριν το χωριό Μάραθος, σε υψόμετρο 545μ. μετά από το εγκαταλελειμένο νταμάρι, στην τοποθεσία Αρκαλοκέφαλο. Αν και η είσοδός του έχει άνοιγμα 2,1μ. x 1μ. δεν είναι εύκολα ορατή λόγω της πυκνής βλάστησης που διαθέτει, ενώ το μήκος των διαδρόμων του είναι 153μ.
Το σπήλαιο Τραπέζα είχε χρησιμοποιηθεί ως λατρευτικός χώρος, κάτι που πιστοποιείται από τα αναρίθμητα όστρακα που υπάρχουν στο δάπεδό του αλλά και στο πλάτωμα που βρίσκεται μπροστά από την είσοδο, τα οποία χρονολογούνται από τη μεσομινωική εποχή μέχρι την υστερομινωική. Τα σπουδαιότερα ευρήματα του σπηλαίου είναι δύο ειδώλια ανδρών σε λατρευτική στάση.
Ο Κουμαρόσπηλιος βρίσκεται κοντά στη Μονή Γουβερνέτου και έχει μεγάλη αρχαιολογική σημασία. To σπήλαιο ανασκάφτηκε το 1942 από τον U. Jantzen και το 1972 από τον Ι. Τζεδάκη.