Ναός Ζωοδόχου Πηγής στον Αλικιανό
Ο σπουδαίος Βυζαντινός ναός της Ζωοδόχου Πηγής βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Κουφός και Αλικιανός, σε μια τοποθεσία με πολλές καλλιέργειες εσπεριδοειδών. Ο ναός είναι γνωστός κι ως Άη Κυρ Γιάννης από το όνομα του Αγίου Ιωάννη του Ξένου ή Ερημίτη που τον ίδρυσε περίπου το 1030 μΧ (ναός με το όνομα Άη Κυρ Γιάννης σώζεται και στον Πλάτανο Κισάμου). Ο Άγιος Ιωάννης ο Ερημίτης είχε τότε επιστρέψει από το ταξίδι του στην Κωνσταντινούπολη. Ο ναός ήταν ερειπωμένος ως το 1950, όταν αναστηλώθηκε μερικώς από τον Αναστάστιο Ορλάνδο, ενώ αποκαταστάθηκε πλήρως στις αρχές του 21ου αιώνα.
Ο ναός ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του απλού, τετρακιόνιου, ελλαδικού, σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο, με έντονα προεξέχουσες τη βόρεια και νότια κεραία του σταυρού και με τρεις κόγχες στα ανατολικά (πρόθεση, διακονικό, ιερό). Η ίδια τεχνική κατασκευής του τρούλου απαντάται και στον Άγιο Δημήτριο στην Πηγή και γι' αυτό ο τρούλος του δεύτερου αποκαταστάθηκε σύμφωνα με τα στοιχεία του ναού στον Αλικιανό. Ανασκαφές μέσα κι έξω από τον ναό έφεραν στο φως τάφους από τον 11ο ως τον 19ο αιώνα, ενώ έχουν ενσωματωθεί μαρμάρινα κιονόκρανα του 5ου αιώνα.
Ο ναός φέρει τοιχογραφίες σε δύο στρώματα (του 11ου αιώνα και του 14ου αιώνα). Από το πρώτο στρώμα έχουν αποκαλυφθεί ιαματικοί άγιοι. Μεταξύ των τοιχογραφιών του 14ου αιώνα διακρίνεται ο ίδιος ο Άγιος Ιωάννης ο Ξένος ανάμεσα σε μαθητές του. Οι υπόλοιπες σωζόμενες τοιχογραφίες περιλαμβάνουν σκηνές του ευαγγελικού κύκλου (Ανάληψη, Πεντηκοστή, Σταύρωση) και διάφορους αγίους, όρθιους και στηθαίους.
Φωτογραφίες: Ιάκωβος Δασκαλάκης
