Μονή Πέτρου και Παύλου Ροδωπού
Η Μονή Πέτρου και Παύλου βρίσκεται στη Χερσόνησο Ροδωπού (ή Σπάθας), 40χλμ βορειοδυτικά των Χανίων και 12,5χλμ από το χωριό Ροδωπού από όπου φτάνει κακός χωματόδρομος. Μαζί με τη μονή του Αγίου Ιωάννη στο Γκιώνα, λίγα χιλιόμετρα πριν φτάσουμε στο χώρο, ήκμασαν κατά την όψιμη Ενετική κυριαρχία. Μετά την άλωση της Κρήτης από τους Τούρκους, παραχωρήθηκαν στη μονή της Οδηγήτριας Γωνιάς, η οποία συγκέντρωσε πλήθος μικρών μοναστηριακών συγκροτημάτων ως μετόχια της.
Η μονή δεν αναφέρεται στην απογραφή των ναών και μονών του έτους 1637 και οι μαρτυρίες για την ιστορική της εξέλιξη είναι ελάχιστες. Κατά την παράδοση, ο τοιχογραφημένος ναός είναι καθολικό αρχαιότερης μονής. Ο ναός είναι ένα λίθινο κτίσμα, θολωτό, με επικάλυψη βυζαντινών κεράμων. Στην περιοχή σώζονται ακόμα κτίσματα που αποτελούσαν ένα ενιαίο μοναστηριακό συγκρότημα: ο ιερός ναός των Αγίων Πέτρου και Αγίου Παύλου, λίθινη θολωτή αποθήκη με δύο στέρνες, το Ηγουμενικό - επίσημη κατοικία της μονής, παλαιό ελαιοτριβείο, διάσπαρτα ερείπια γύρω από το ναό, ενώ σε μικρή ακτίνα υπάρχουν δύο κτίσματα τα οποία λειτουργούσαν ως εργαστήρια κεραμικών αντικειμένων.
Οι αγιογραφίες του εσωτερικού είναι αρκετά καταπονημένες από το πέρασμα του χρόνου, την υγρασία, την αρμύρα της θάλασσας, τους σταυροφόρους και άλλους μεταγενέστερους περαστικούς. Πάνω στις τοιχογραφίες υπάρχουν πολλά χαράγματα ονομάτων και ημερομηνιών με σπουδαιότερο το: «1607 την τελευταία μέρα του Οκτώβρη είμαστε εδώ ο ενδοξότατος κύριος Νικόλαος Πριούλι ύπατος και εγώ ο Ιωάννης Κιόντζας, δι/δάκτορας των Νομικών και ο πιστός Φραγκίσκος, με πολλούς αγίους, σαράντα τον αριθμό». Οι τοιχογραφίες που χρονολογούνται στα τέλη του 14ου αιώνα ανήκουν λαϊκό ζωγράφο που ακολουθεί τις τάσεις της Μακεδονικής σχολής, ενώ οι τοιχογραφίες αγίων και σκηνών του ευαγγελίου στην επέκταση προς τα δυτικά χρονολογούνται στα μέσα του 15ου αιώνα κι αποδίδονται στον αγιογράφο Παύλο Προβατά.
Με τον ιερό ναό του Αγίου Ιωάννου του Γκιώνα αποτελεί ένα ενιαίο μοναστηριακό σύνολο, όπου η μονή του Αγίου Παύλου με την παραλία της ήταν το επίνειο, το κομβικό σημείο επικοινωνίας και επαφής με τους θαλάσσιους δρόμους. Από τα χαράγματα των Σταυροφόρων, επάνω στις αγιογραφίες, αποκαλύπτεται η σημαντικότητα του μοναστικού αυτού κέντρου, ως ένας από τους σταθμούς επικοινωνίας της Δύσης με την περιοχή της Μέσης Ανατολής. Μάλιστα σύμφωνα με την τοπική παράδοση από το σημείο αυτό πέρασε ο Απόστολος Παύλος οδηγούμενος δέσμιος προς τη Ρώμη.
Πηγή: Γκιώνας, Τόπος περισυλλογής και προσευχής, έκδοση Ενορίας Αγίου Γεωργίου Ροδωπού, Ροδωπού 2011
