Ναός Αγίας Παρασκευής στην Επισκοπή
Στο γεμάτο με βυζαντινά μνημεία και θησαυρούς χωριό της Επισκοπής Πεδιάδος Ηρακλείου συναντάμε και το βυζαντινό εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής. Η Αγία Παρασκευή που γιορτάζει 26 Ιουλίου είναι ένας μικρός, μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός, όπως και οι περισσότεροι της εποχής της Βενετοκρατίας στην Κρήτη. Χρονολογείται στο 15ο αιώνα, εποχή που η κατασκευή αντίστοιχων ναών γνώρισε τη μεγαλύτερη άνθιση στην ιστορία του νησιού. Στη χρονολόγηση αυτή συνηγορούν και τα δύο χαρακτηριστικά θυρώματα της περιόδου αυτής, στη βόρεια και τη δυτική πλευρά.
Το πετρόκτιστο και λιτό εξωτερικά εκκλησάκι κρύβει στο εσωτερικό του ένα πραγματικό θησαυρό που είναι οι μοναδικής τέχνης και πολύ καλά διατηρημένες αγιογραφίες του. Το κατάγραφο εσωτερικό του ναού είναι καλυμμένο με μορφές αγίων και παραστάσεις από τη ζωή του Χριστού, της Θεοτόκου και της Αγίας Παρασκευής. Τα πρόσωπα και οι μορφές έχουν μια ιδιαίτερη τεχνοτροπία, όπως και τα χρώματα που έχουν χρησιμοποιηθεί, προσδίδοντας κάτι το άυλο σαν να βρίσκονται σε μια διαφορετική υπερκόσμια διάσταση.
Στο κατάγραφο ιερό απεικονίζονται τα συνήθη θέματα, ενώ στον κυρίως ναό κυριαρχεί ο ιδιαίτερα αναπτυγμένος κύκλος της Αγίας Παρασκευής με 22 σκηνές. Επίσης τον διάκοσμο συμπληρώνουν η Δευτέρα Παρουσία στον βόρειο τοίχο, καθώς και ολόσωμοι άγιοι, ανάμεσα στους οποίους εικονίζεται κι ο ασπασμός των αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Εξαιρετικά σπάνια για την περίοδο αυτή είναι η απεικόνιση του Χριστού στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης, όχι ως Παντοκράτορας, αλλά με αρχιερατικά άμφια ώς Μεγας Αρχιερέας, όπως συναντάται λίγο αργότερα σε εικόνες της Κρητικής Σχολής Αγιογραφίας.
Ο βόρειος τοίχος που καλύπτει το τμήμα δίπλα στην πλαϊνή έξοδο του ναού, από όπου έβγαιναν οι πιστοί μετά το τέλος της λειτουργίας, κοσμείται από μια μεγάλη όσο και εντυπωσιακή παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας και έδειχνε την τιμωρία των κολασμένων στην άλλη ζωή μέσα στις πύρινες φλόγες. Ο λόγος που η συγκεκριμένη τοιχογραφία είχε τοποθετηθεί στο σημείο εκείνο ήταν για να το βλέπουν οι πιστοί κατά την έξοδό τους από το ναό και να την κρατάνε στη μνήμη τους σαν τελευταία εικόνα από όλες όσες είχαν προηγηθεί εντός του ναού.
Πολύ σημαντικό όμως που καθιστά την Αγία Παρασκευή στην Επισκοπή μοναδική είναι η ενσωμάτωση, μέσα στις σκηνές του Αποκεφαλισμού και της Φυλακής της Αγίας Παρασκευής, προσώπων της εποχής όπως Ενετών αρχόντων, Ενετών στρατιωτών και ιερέων. Αντίστοιχα στις σκηνές των κολασμένων γυναίκες και άντρες φορούν δυτικού τύπου καπέλα. Την εποχή εκείνη ο κρητικός λαός υπέφερε τα πάνδεινα από τους δυνάστες Ενετούς και έτσι ο τολμηρός αγιογράφος της εποχής κατάφερε όλο αυτό να το ενσωματώσει στο έργο του. Έτσι τη θέση των Ρωμαίων στρατιωτών που αποκεφαλίζουν τους αγίους και τους προκαλούν βασανιστήρια έχει πάρει ο Ενετός στρατιώτης με την μεσαιωνική πανοπλία του. Με τον τρόπο αυτό ο τολμηρός πραγματικά αγιογράφος της εποχής επέλεξε να κάνει τη δική του επανάσταση ενάντια στον κατακτητή.
Η Αγία Παρασκευή βρίσκεται στο κέντρο της Επισκοπής σε μια πολύ γραφική γειτονιά. Λίγο πιο πάνω και σχεδόν δίπλα της βρίσκεται ο επίσης βυζαντινός ναός της Παναγίας Φανερωμένης που μπορεί να μην σώζονται οι αγιογραφίες του αλλά είναι πραγματικά επιβλητικός.
Πηγή: Χριστόφορος Χειλαδάκης
