Μονή του Αγίου Γεωργίου Γοργολαΐνη
Η μονή του Αγίου Γεωργίου Γοργολαΐνη βρίσκεται σε υψόμετρο 480μ στους πρόποδες του όρους Κουδούνι, κοντά στο χωριό Ασίτες και 24χλμ νότια του Ηρακλείου. Είναι κτισμένη σε μια καταπράσινη τοποθεσία με θεόρατα πλατάνια, κυπαρίσια και πρίνους. Μάλιστα ένα κυπαρίσσι κι ένα πλατάνι της μονής έχουν ανακηρυχτεί διατηρητέα φυσικά μνημεία από το ελληνικό κράτος.
Το τωπονύμιο Γοργολαΐνης ή Βουρβουλολαΐνης σημαίνει «αυτός που γεμίζει τα λαγήνια (στάμνες) γρήγορα», προφανώς λόγω της μεγάλης ροής της πηγής που βρίσκεται μέσα στο χώρο τοο μοναστηριού. Κατά μία άλλη εκδοχή το όνομα είναι Γοργολεήμονος, που σημαίνει «αυτός που προσφέρει γρήγορη ελεημοσύνη» και αναφέρεται στη χάρη του Αγίου Γεωργίου. Άλλωστε η ανδρική μονή, από τις αρχαιότερες στην Κρήτη, αναφέρεται σε έγγραφο του 1320 ως μονή Άη Γιώργη του Γοργού
Η αρχαιότερη της φάση σήμερα συνδέεται με την Ενετοκρατία, τότε που κτίστηκε ο μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός με δύο ενισχυτικά τόξα, το σημερινό νότιο κλίτος του Αγίου Γεωργίου. Στην ίδια περίοδο ανήκει η ανάγλυφη πλάκα με το φτερωτό λέοντα, το σύμβολο της Δημοκρατίας της Βενετίας, που βρίσκεται εντοιχισμένο στο υπέρθυρο της εισόδου και αναγράφεται η ημερομηνία 1617.
Κατά την Τουρκοκρατία, το μοναστήρι αναφέρεται σε πολλές πηγές κυρίως για περιουσιακά θέματα. Επέζησε από σειρά καταστροφών (κυρίως τα έτη 1821 και 1866), καθώς αποτελούσε ορμητήριο επαναστατών, όπως οι οπλαρχηγοί Μιχαήλ Κόρακας και ο Φραγκιάς Μαστραχάς. Πράγματι, στον περίβολο της μονής θα δείτε τον τάφο και τον ανδριάντα του Μαστραχά, που το 1868 σκοτώθηκε σε μάχη εναντίον των Τούρκων στις Ασίτες. Παρά τις καταστροφές, η λειτουργία της Μονής Γοργολαΐνη συνεχίστηκε αδιάλειπτα ως και σήμερα. Το μοναστήρι διατηρεί την αυθεντικότητα του παρελθόντος, γεγονός που ενισχύεται από την απουσία μεγαφώνων και ηλεκτρικό ρεύμα στις λειτουργίες.
Ο σημερινός ναός της μονής είναι δίκλιτος αφιερωμένος στον Άγιο Γεώργιο και στον Άγιο Νικόλαο. Στις αρχές του 20ου αιώνα ανήκει το καμπαναριό του. Στο εσωτερικό του έχει ένα περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Παρόλο που ο ναός είναι πολύ παλιός, τα τριγύρω κελιά των μοναχών είναι νεότερα, κυρίως από ανακαίνιση του 1957. Λόγω του επικλινούς του εδάφους, τα κτίρια αναπτύσονται σε τρία επίπεδα. Στο ψηλότερο επίπεδο συναντάμε νεότερα κτίσματα, όπως το αρχονταρίκι, ξενώνες και το μεγάλο ναό του Αγίου Αρσενίου του Καππαδόκη. Εντύπωση προκαλεί και η ενετική κρήνη στο μεσαίο επίπεδο, στην οποία υπήρχε ένα υπέροχο μαρμάρινο λιοντάρι ως το 1990, όταν εκλάπη. Στο χαμηλότερο επίπεδο βρίσκεται το ηγουμενείο.
Έως τις αρχές του 20ου αιώνα η μονή διέθετε αξιόλογη κτηματική περιουσία, όπως την παλαιά Μονή Χρυσοπηγής στην Πυργού και τη μονή του Αγίου Αντωνίου στο Πετάλι Σάρχου. Σήμερα στη μονή στεγάζεται Εκκλησιαστική Οικοκυρική Σχολή.
Χρονολόγιο
- 13ος αιώνας: Ο μοναχός Σίλβεστρος ιδρύει τη μονή Γοργολαΐνη.
- 1320: Αναφέρεται σε έγγραφο η μονή Αγίου Γεωργίου του Γοργού
- 1627: Αποπερατώνεται ο σημερινός ναός του Αγίου Γεωργίου.
- 1822: Γίνεται μάχη ανάμεσα σε 5000 επαναστάτες και 22000 Τούρκους στην περιοχή. Οι Τούρκοι προκαλούν μεγάλες ζημιές.
- 1830: Ο ηγούμενος Μεθόδιος ανοικοδομεί το μοναστήρι.
- 1866: Ο οπλαρχηγός Μιχαήλ Κόρακας συγκαλεί συνέλευση επαναστατών στη μονή και οι Τούρκοι επιτίθενται στη μονή, αλλά νικιούνται κατά κράτος.
- 1867: Οι επαναστάτες χάνουν σε μάχη από τους Τούρκους και εγκαταλείπουν τον Άγιο Γεώργιο.
- 1868: Σκοτώνεται ο οπλαρχηγός Φραγκιός Μαστραχάς σε μάχη εναντίον των Τουρκών στους Ασίτες. Θάβεται στο μοναστήρι, όπου ακόμη και σήμερα υπάρχει ο τάφος του.
- Δεκαετία 1960: Στη μονή Γοργολαΐνη λειτουργεί κατασκήνωση της Αρχιεπισκοπής Κρήτης.
- 1990: Άγνωστοι κλέβουν το υπέροχο μαρμαρένιο λιοντάρι από την ενετική κρήνη της μονής.
