Αρχαία Ελτυνία
Η αρχαία πόλη Ελτυνία, Έλτυνα ή Ελτυναία ήταν διάσπαρτα κτισμένη στο σημερινό κάμπο των Πεζών, αλλά ο κύριος πυρήνας της πιθανότατα βρισκόταν στην περιοχή που είναι κτισμένο σήμερα το χωριό Κουνάβοι. Κύρια ασχολία των κατοίκων της ήταν η αμπελουργία και η οινοποιία, που εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να αποτελεί βασικό τομέα της τοπικής οικονομίας.
Η ονομασία της πόλης επιβεβαιώθηκε το 1918, όταν κατά τη διάρκεια διάνοιξης δρόμου, βρέθηκε πλάκα του 6ου αιώνα π.Χ. με βουστροφηδόν γραφή και τη λέξη «ΕΛΤΥΝΙΟΥΣΙ» που αναφέρεται στους κατοίκους της Ελτυνίας. Έκτοτε βρέθηκαν αποσπασματικά ίχνη της πόλης σε διάφορα σημεία και γι' αυτό δεν υπάρχει οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος, παρά διάσπαρτες θέσεις. Το πιο γνωστό σημείο για να δει κάποιος είναι το νεκροταφείο στους Βαθειάδες με το μοναδικό θολωτό τάφο της Γεωμετρικής Εποχής στη βόρεια Κρήτη, σχεδόν πάνω στο δρόμο για τα Πεζά.
Η Ελτυνία έλαβε μέρος στη συμμαχία των τριάντα Κρητικών Πόλεων με το βασιλιά της Περγάμου, Ευμένη Β,' το 183 π.Χ. ως αυτόνομη πόλη. Στα 259-250 π.Χ., οι «Ελευτυνιείς» συνυπέγραψαν τη συνθήκη Κνωσού-Μιλήτου, ενώ η πόλη τους συμπεριλήφθηκε σε ψήφισμα της Μαγνησίας του Μαιάνδρου, των αρχών του 2ου αι. π.Χ. Η πόλη σχεδόν πάντα βρισκόταν υπό την ηγεμονία της πανίσχυρης κοντινής Κνωσού και γι' αυτό δεν έκοβε δικό της νόμισμα.
Στην Ελτυνία έχουν εντοπιστεί δωρικοί κίονες και κιονόκρανα, επιγραφές, κεραμικά, ενώ στο νεκροταφείο εντοπίστηκαν 16 τάφοι με διάφορα αντικείμενα όπως αγγεία, όπλα, χρυσά και ασημένια δακτυλίδια. Κοντά στο νεκροταφείο εντοπίστηκε η επιτύμβια «Στήλη των Κουνάβων» του 5ου-6ου αιώνα π.Χ. που απεικονίζει τη νεκρή κοπέλα να κρατάει στεφάνι με σφαιρίδια και ένα λουλούδι. Ανάμεσα στα πήλινα ευρήματα ξεχωρίζει ένα πήλινο λεκανοειδές σκεύος με κατσίκες και πτηνά στο χείλος, ένα μεγάλο πτηνό στο κέντρο και μια γυναίκα που θρηνεί καθιστή στο τοίχωμα. Τα ζώα και τα πτηνά φαίνεται ότι αποτελούν την ιδεατή αναπαράσταση του παραδείσου, το κεντρικό πτηνό συμβολίζει τη ψυχή του νεκρού και η γυναίκα αποτυπώνει την απόγνωση μπροστά το θάνατο.
Επίσης εξαιρετικής σημασίας είναι η επιγραφή νομικού περιεχομένου του 7ου-6ου αιώνα π.Χ. που εντοπίστηκε το 1993 κοντά στο νεκροφείο και αναφέρεται σε οικονομικές συναλλαγές. Η σημασία της έγκειται στο ότι περιλαμβάνει την παλαιότερη γνωστή αναφορά στο ελληνικό αλφάβητο με τον όρο «ποινηκήια», δηλαδή «φοινικικά» γράμματα, αποτυπώνοντας για πρώτη φορά σε επιγραφή τη μαρτυρία ότι το ελληνικό αλφάβητο προέρχεται από το φοινικικό.
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
