Ο Ζαρός είναι μικρή γραφική κωμόπολη περίπου 2000 κατοίκων στη Ρίζα του Ψηλορείτη, περίπου 46χλμ νοτιοδυτικά του Ηρακλείου, σε σημείο προικισμένο από τη φύση με πολλές πηγές και γάργαρα νερά. Άλλωστε και το όνομά του προέρχεται από το πληθυντικό μόριο ζα και το ρήμα ρέω, δηλαδή το μέρος που ρέουν πολλά νερά.
Η πλούσια σε νερά εύφορη κοιλάδα του Ζαρού ήταν ανέκαθεν ιδανική για τη διαβίωση των ανθρώπων κι έτσι κατοικήθηκε από τα αρχαία χρόνια. Στην τοποθεσία Κούρτες έχει εντοπιστεί μινωικός οικισμός, ενώ σε αρκετά σημεία υπάρχουν τα ερείπια από το μεγάλο υδραγωγείο που ξεδίψασε την Ρωμαϊκή Γόρτυνα. Το νερό, αέναη πηγή ζωής, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας του Ζαρού, όπως αντιλαμβάνεται ο επισκέπτης από τους πολλούς παλιούς νερόμυλους που συναντάει κάποιος στο χωριό και από τη γραφική λίμνη Βοτόμος. Αλλά ακόμη και σήμερα, το νερό δίνει ζωή με τη μαζική εμφιάλωση του σε σύγχρονες εγκαταστάσεις, τη λειτουργία μικρών ιχθυοτροφείων πέστροφας, τις καλλιέργειες, κλπ.
Η πλούσια θρησκευτική παράδοση του Ζαρού αντανακλάται στα σπουδαία εκκλησιαστικά μνημεία που συναντάει κανείς μέσα και γύρω από το χωριό. Σε κοντινή απόσταση μπορεί ο επισκέπτης να δει τη σπουδαία μονή Βροντησίου, τη μονή του Αγίου Νικολάου, τη Μονή Βαρσαμόνερου, τη σκήτη του οσίου Ευθυμίου κα. Ωστόσο, η φύση είναι εξίσου ενδιαφέρουσα, καθώς μπορεί κάποιος να ανηφορίσει το πανέμορφο φαράγγι του Γάφαρη ως το δάσος του Ρούβα, να πεζοπορήσει στο μονοπάτι Ε4 που διασχίζει τον Ψηλορείτη, να κατηφορίσει στη Λίμνη της Φανερωμένης και να επισκεφτεί τα πολλά ερειπωμένα χωριουδάκια προς τα νότια όπου ο χρόνος έχει σταματήσει εδώ και δεκαετίες.
- 1
- 2
Ναός Αγίου Ευθυμίου στο Ζαρό 
Στην ανατολική μεριά του φαραγγιού του Ρούβα, ψηλά πάνω από το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, συναντάμε την τοποθεσία Καλύβες, όπου ασκήτευσαν τον 17ο αιώνα (περίπου το 1670) οι Όσιοι Ευθύμιος και ο Νικόλαος ο Κουρταλιώτης, που για κάποιους είναι το ίδιο πρόσωπο. Στο εσωτερικό του σπηλαιώδη ναού υπάρχουν μερικές τοιχογραφίες.
Μονοπάτι Ε4 Δάσος Ρούβα - Γυριστή - Πρίνος - Ασίτες 
Αυτό το τμήμα του μονοπατιού Ε4 συνδέει τον πυρήνα του Δάσους του Ρούβα με τις ανατολικές περιοχές του Ψηλορείτη και δίνει τη θέση του στην επόμενη διαδρομή που διασχίζει τις εύφορες πεδιάδες του νομού Ηρακλείου. Είναι αρκετά κουραστικό, καθώς ανεβαίνει από υψόμετρο 950μ στα 1779m και στη συνέχεια κατεβαίνει στα 490m. Η διαδρομή προσφέρει ωραίες εικόνες από πρινοδάση, τις γυμνές κορφές του Ανατολικού Ψηλορείτη και, ίσως, μια ωραία διαμονή στο καταφύγιο του Πρίνου.
Λαογραφικό και Γεωλογικό Μουσείο Ζαρού 
Το Λαογραφικό και Γεωλογικό Μουσείο Ζαρού βρίσκεται δίπλα στο ναό του Αγίου Γεωργίου στο Ζαρό και στεγάζεται σε ένα παραδοσιακό Κρητικό σπίτι. Το Μουσείο είναι δημιουργία του Παγκρήτιου Λαογραφικού Συλλόγου και λειτουργεί από το Νοέμβριο του 2014.
Μνημειακή Ελιά Παλιάμα 
Το ελαιόδεντρο αυτό έχει ανακηρυχθεί από τον Σύνδεσμο Ελαιοκομικών Δήμων Κρήτης (ΣΕΔΗΚ) σαν «Μνημειακό» λόγω της ιδιαίτερης αισθητικής του αναγλύφου και του μεγέθους του κορμού του. Το Ελαιόδεντρο αυτό που βρίσκεται στην θέση Τρυπητή κοντά στον παλαιό οικισμό Παλιάμα καιείναι ποικιλίας Χοντρολιάς εμβολιασμένης σε υποκείμενο Αγριελιάς.
Το μονοπάτι Ε4 που συνδέει τις Καμάρες με το Ζαρό έχει σηματοδοτηθεί κυρίως με κόκκινα σημάδια και το μεγαλύτερο του μέρος διέρχεται μέσα από δρόμους. Η διαδρομή προσφέρει ωραία θέα στις νότιες πλαγιές του Ψηλορείτη, ενώ περνάει από μερικά ιστορικά χωριά. Λόγω του ότι είναι πολύ εύκολη, μπορείτε να την συνδυάσετε με ποδηλασία ή ακόμα και με το αυτοκίνητο.
Ο δίκλιτος ναός της Αγίας Κυριακής αποτελεί έναν από τους παλαιότερους μέσα στον οικισμό του Ζαρού, καθώς το ένα από τα δύο κλίτη χρονολογείται στον 14ο αιώνα και το δεύτερο στον 17ο αιώνα. Ο ναός έχει υποστεί επεμβάσεις σε νεότερη εποχή και δε φέρει στο εσωτερικό του τοιχογραφίες.
Ο εγκαταλελειμένος οικισμός της Απολύχνου που βρίσκεται σε υψόμετρο 220μ, μέσα σε όμορφο φαράγγι με πηγές και πλατάνια. Πάνω από τις πηγές έχει κτιστεί ο Βυζαντινός ναός του Αγίου Παντελεήμονα. Ο ναός είναι μονόχωρος καμαροσκέπαστος με οξυκόρυφο θόλο που χρονολογείται στον 14ο αιώνα και οι κάτοικοι της Μεσαράς θεωρούν θαυματουργό.
Στην καταπράσινη λαγκαδιά που ήταν κτισμένος ο «εξαφανισμένος» σήμερα οικισμός της Παλιάμας διασώζεται ο εντυπωσιακός δίκλιτος ναός του Αγίου Χαραλάμπους και της Παναγιάς. Ο ναός στο εσωτερικό φέρει αποσπασματικά ίχνη τοιχογραφιών.
- 1
- 2
