Σπήλαιο Πουλίνας
Στο χωριό Γαλατάς Πεδιάδος Ηρακλείου στην κορφή του λόφου Κεφάλα βρέθηκε έπειτα από εκτεταμένες ανασκαφές το λαμπρό Μινωικό ανάκτορο Γαλατά που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη με το μέγεθός του. Εκτός όμως από το ανάκτορο και τις διάσπαρτες πέτρες που υπάρχουν σε ολόκληρη την περιοχή που είναι ένας τεράστιος αρχαιολογικός χώρος η Κεφάλα κρύβει και δύο διαφορετικά σπήλαια. Τα σπήλαια αυτά κατά πάσα πιθανότητα αποτελούσαν στο παρελθόν τόπους λατρευτικούς της πολιτείας που φιλοξενούσε η Κεφάλα. Υπάρχουν πολλά στοιχεία που μας οδηγούν σε αυτό το συμπέρασμα. Το ένα σπήλαιο ονομάζεται Σπήλιος του Ατζοάνου και βρίσκεται στα μέσα του δρόμου που οδηγεί στην κορφή του λόφου με τις αρχαιότητες και είναι εύκολα ορατό από πολύ μακριά.
Το δεύτερο σπήλαιο ονομάζεται Σπήλιος της Πουλίνας και είναι ελάχιστοι εκείνοι που γνωρίζουν την ύπαρξή του. Βρίσκεται ακριβώς στην κορφή του λόφου αλλά από την νότια πλευρά του και όχι στη βόρεια που βρίσκονται οι ανασκαφές. Το σπήλαιο της Πουλίνας έχει σχετικά μικρό άνοιγμα και βρίσκεται σε ένα βαθούλωμα που κάνει το έδαφος στην κορφή του λόφου με αποτέλεσμα αν κάποιος δεν πάει ακριβώς στην είσοδό του να μην μπορεί να το δει. Μπροστά από την είσοδο υπάρχει από αρχαιοτάτων χρόνων πέτρινος αυλόγυρος και περίφραξη που αφήνει μονάχα ένα όμορφο άνοιγμα με δύο πελεκημένες μεγάλες πέτρες να παίζουν το ρόλο της πόρτας. Το σπήλαιο εσωτερικά έχει μια ευρύχωρη αίθουσα και στερείται ιδιαιτέρου διακόσμου ενώ είναι σχετικά επίπεδο με απομεινάρια από πέτρες που κάποτε είχαν χτιστεί για κάποιο σκοπό. Η μεγάλη αίθουσα έχει πρασινίσει από την υγρασία και στην άκρη της κατέληγε παλιότερα σε μια πολύ στενή γαλαρία που οδηγούσε πολύ βαθύτερα στο βουνό η οποία όμως έχει φράξει σήμερα από χώμα και κοπριά. Η γαλαρία αυτή σύμφωνα με την τοπική παράδοση προχωρούσε πολύ βαθειά και επικοινωνούσε με το ανάκτορο του Γαλατά αποτελώντας έτσι κρυφή διέξοδο σε περίπτωση πολιορκίας. Το σίγουρο είναι ότι από την στενωπό αυτή έβγαινε κρύος αέρας που σημαίνει ότι πιο βαθειά υπήρχε μεγαλύτερη αίθουσα.
Από το σημείο του σπηλαίου έχουμε μοναδική θέα στον κάμπο της περιοχής και στα γύρω χωριά. Έξω από το σπήλαιο η περιοχή είναι γεμάτη από διάσπαρτα κεραμικά όστρακα. Ο Γαλατάς, το χωριό που ανήκει η Κεφάλα ήτανε πολύ σημαντικός τόπος από την αρχαιότητα λόγω του πολύ εύφορου εδάφους αλλά και των άφθονων πηγαίων νερών που είχε. Το πλούσιο αυτό χωριό της Πεδιάδας την περίοδο της Τουρκοκρατίας αλλαξοπίστησε και όλοι οι κάτοικοι του έγιναν Μωαμεθανοί για να μην χάσουν τις πλούσιες περιουσίες τους. Στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας γύρω στο 1890 ήρθαν από το Οροπέδιο Λασιθίου 2-3 φτωχές οικογένειες και προσπάθησαν να εγκατασταθούν στον πλούσιο Γαλατά όπου οι ντόπιοι τους έπαιρναν σαν εργάτες για τα χωράφια τους. Επειδή όμως ήτανε Χριστιανοί δεν τους δέχτηκαν αρχικά να κατοικήσουν μέσα στο χωριό. Απελπισμένοι οι Λασιθιώτες που είχαν ανάγκη από εργασία και ήθελαν να μείνουν στο χωριό πήγανε όλοι μαζί και εγκαταστάθηκαν όπως-όπως στο Σπήλιο της Πουλίνας ζώντας πρωτόγονα. Στο Σπήλαιο μέσα έμειναν για περίπου 3 χρόνια ώσπου τελικά έγιναν δεκτοί από τους ντόπιους. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών ήρθαν κι άλλοι Λασιθιώτες στο Γαλατά και σήμερα όλοι σχεδόν οι κάτοικοι του χωριού είναι Λασιθιώτες.
Κείμενο - Φωτογραφίες Χριστόφορος Χειλαδάκης
