Μονή Αγίου Γεωργίου Βραχασώτη
Η μονή του Αγίου Γεωργίου του Βραχασώτη βρίσκεται 1χλμ νοτιοδυτικά του Βραχασίου, κοντά στη Νεάπολη. Σήμερα δε λειτουργεί, αλλά έχουν αναστηλωθεί αρκετά κελιά, η κεντρική εκκλησία, ο χώρος εστίασης, το ελαιοτριβείο, ο φούρνος και μερικά άλλα κτίσματα. Ο ναός είναι δίκλιτος με το δεύτερο κλίτος αφιερωμένο στον Άγιο Δημήτριο και φέρει στο εσωτερικό του περίτεχνο ανάγλυφο τέμπλο από τους Λασιθιώτες ξυλογλύπτες αδερφούς Μαρκάκη. Στη νότια μεριά του ναού υπάρχει μια υπέροχη ανάγλυφη παράσταση του Αγίου Γεωργίου που φονεύει το δράκο, πάνω από τα ονόματα των κτητόρων Ιωάκείμ και Μακαρίου.
Στη βόρεια μεριά του υπάρχουν παμπάλαιες τοιχογραφίες του 14ου αιώνα, πολύ νωρίτερα δηλαδή από την πρώτη ιστορημένη ηγουμενεία του Ιωακείμ Κοντοϊωάννη (1549). Πράγματι όμως, η ακμή της μονής χρονολογείται στον 16ο αιώνα, όταν και κατασκευάστηκε το επιβλητικό πυργόμορφο καμπαναριό (1558) και προστέθηκε το δεύτερο κλίτος του Αγίου Δημητρίου (1592). Η μονή συμμετείχε ενεργά στις επαναστατικές δράσεις κατά των Τούρκων, όταν και καταστράφηκε, ενώ στο τέλος του 19ου αιώνα αναστηλώθηκε από το μοναχό Άνθιμο Μανιουδάκη.
Χρονολόγιο
- 961: Ο μετέπειτα βυζαντινός αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς ιδρύει τη μονή, μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Άραβες.
- 1365-1367: Οι Ενετοί καίνε την εκκλησία κατά τη διάρκεια της επανάστασης των Καλλεργών στο Οροπέδιο Λασιθίου, γιατί εδώ έβρισκαν καταφύγιο κατά τις μετακινήσεις τους στο οροπέδιο.
- 1540: Ο μοναχός Γεδεών ξανακτίζει τον ναό του Αγίου Γεωργίου πάνω στα ερείπια της παλιάς εκκλησίας.
- 1558: Κτίζεται το καμπαναριό.
- 1592: Κτίζεται το κλίτος του Αγίου Δημητρίου, υπό την ηγουμενεία του μοναχού Γεδεών, σύμφωνα με την επιγραφή που είναι γραμμένη σε ιαμβικό τρίμετρο στίχο.
- 1770: Κατά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη, ο ηγούμενος Γαβριήλ απαγχονίζεται στον Χάνδακα για την επαναστατική του δράση. Τα κτήματα της μονής κατάσχονται και ξαναγοράζονται από τους κατοίκους της περιοχής (για να τα επιστρέψουν αργότερα, το 1859).
- 1820: Οι Τούρκοι σκοτώνουν 19 μοναχούς και καταστρέφουν το μοναστήρι, καθώς εδώ λειτουργούσε εργαστήριο κατασκευής μπαρουτιού από τους επαναστάτες.
- 1823: Σε μάχη κοντά στη μονή σκοτώνεται ο Ιωάννης Μιχελιδάκης Σφακιανάκης.
- 1859: Ο ηγούμενος Μανιδοπατέρας (Μανιαδάκης Άνθιμος) ανασυγκροτεί την μονή και οι κάτοικοι επιστρέφουν την περιουσία της.
- 1866: Από εδώ ξεκινάει τον επαναστατικό του αγώνα ο Κωνσταντίνος Σφακιανάκης, γιος του Ιωάννη με τα παλικάρια του.
- 1875: Ο μοναχός Άνθιμος ανοικοδομεί το μοναστήρι και οι αδελφοί Μακράκη κατασκευάζουν το νεώτερο τέμπλο του ναού.
- 1909: Η μονή σταματάει την λειτουργία της οριστικά.
- 1940: Οι αντάρτες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ χρησιμοποιούν τον Άγιο Γεώργιο ως λημέρι.
- 2006: Στη μονή ορκίζεται το συμβούλιο της Κοινότητας Βραχασίου μετά το πολύχρονο αγώνα για την ανεξαρτητοποίηση του Βραχασίου από το Δήμο Νεάπολης (σύμφωνα με τον τότε νόμο Καποδίστρια).
