Αρχαία Λισός
Η αρχαία Λισός (Λισσός), επίνειο της Ελύρου, ήταν κτισμένη σε μια μικρή κοιλάδα ανάμεσα στην αρχαία Συία (σημερινή Σούγια) και την Παλαιόχωρα. Ήκμασε από τα Ελληνιστικά χρόνια έως και τον 9ο αιώνα, όταν καταστράφηκε από τους Σαρακηνούς. Στην περιοχή βρέθηκαν δεκάδες αγάλματα και νομίσματα της Λισσού, στοιχεία που δείχνουν πόσο ανεπτυγμένη ήταν.
Η Λισός ήταν διάσημη για το Ασκληπιείο της, όπου ασθενείς από όλη την Κρήτη έρχονταν για να θεραπευτούν, του οποίου τα ερείπια συναντάμε στα βορειοανατολικά της κοιλάδας. Μπορείτε να δείτε τα ψηφιδωτά πατώματα του ναού του Ασκληπιού με απεικονίσεις ζώων, ο οποίος καταστράφηκε από σεισμό. Ο ναός του 3ου ή 2ου αιώνα π.Χ. αποτελεί τον πρώτο ρυθμικό δωρικό ναό στην Κρήτη, ενώ υπάρχει ο ιδιαίτερος συνδυασμός της δωρικής του πρόσοψης με το ιωνικό θύρωμα. Στους τοίχους του διακρίνονται επιγραφές από νόμους και ψηφίσματα. Στο Ασκληπιείο εντοπίστηκαν πολυάριθμα αγάλματα κυρίως μικρών παιδιών, ενώ ξεχωρίζει το άγαλμα του θεού Ασκληπιού που σήμερα θα δείτε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων.
Λίγα μέτρα παρακάτω ακόμη και σήμερα υπάρχει η πηγή που ήταν απαραίτητη για τη λειτουργία των ιαματικών και εξαγνιστικών λουτρών. Μια βόλτα στην κοιλάδα της Λισού θα σας εντυπωσιάσει, καθώς η περιοχή είναι διάσπαρτη με αρχαία ερείπια, όπως κιονόκρανα, βάσεις κτιρίων και κομμάτια μαρμάρων. Θα δείτε και τη ρωμαϊκή νεκρόπολη με τους καμαροσκέπαστους τάφους, τα απομεινάρια από το Ρωμαϊκό θέατρο (ωδείο), τα ίχνη του αρχαίου λιμανιού το οποίο λόγω του σεισμού του 365 π.Χ. ανυψώθηκε, αλλά και το κτίριο του «Τελωνείου».
Πάνω από την παραλία της Λισού ήταν κτισμένη η παλαιοχριστιανική εκκλησία του 4ου-5ου αιώνα, στο ιερό της οποίας σήμερα είναι κτισμένος ο ναός της Παναγίας και στους τοίχους της υπάρχουν εντοιχισμένα αρχιτεκτονικά μέλη από κτίρια της αρχαίας πόλης. Κοντά στο ναό και στο ωδείο συναντάμε την εκκλησία του Αγίου Κήρυκου που εορτάζει στις 15 Ιουλίου, όταν δεκάδες προσκυνητές διανυκτερεύουν από την προηγούμενη μέρα.
Η πρόσβαση στην αρχαία Λισσό γίνεται είτε από το μονοπάτι Ε4 από την Παλαιόχωρα ή μέσω του φαραγγιού της Λισσού, που ξεκινάει από τη Σούγια, είτε με βάρκα από τη Σούγια ή την Παλαιόχωρα που σας αφήνει στην όμορφη παραλία της Λισού, αλλά και μέσω χωματόδρομου από το Προδρόμι.
