Ο κούμος στο Ξυλόδεμα Ασκύφου
Στο κρητικό γλωσσικό ιδίωμα Ξυλόδεμα σημαίνει ο πρόχειρος φράκτης που έφτιαχναν με ξερούς θάμνους, συνήθως ασπαλάθους και αστοιβίδες οι αγρότες, αλλά και οι βοσκοί της Κρήτης. Ο λόγος που έφτιαχναν κάποιο ξυλόδεμα ήταν για να εμποδίσουν την είσοδο των κατσικιών και άλλων ζώων σε αγροτικές περιουσίες έτσι ώστε να προστατέψουν τις καλλιέργειες από τις ορέξεις των ζώων. Γενικά όμως έφτιαχναν ξυλοδέματα για να εμποδίσουν την πρόσβαση των ζώων σε πολλά σημεία που δεν το ήθελαν. Το Ξυλόδεμα το συναντάμε και σαν τοπωνύμιο σε περιοχές της Κρήτης. Μια από αυτές είναι στην είσοδο του οροπεδίου του Ασκύφου στα Σφακιά. Για την ακρίβεια Ξυλόδεμα ονομάζεται το υψηλότερο σημείο του δρόμου που πηγαίνει από το οροπέδιο της Κράπης στο Ασκύφου. Από το Ξυλόδεμα ο επισκέπτης έχει την καλύτερη θέα σε όλο το οροπέδιο αλλά και στους οικισμούς του Ασκύφου με τους κουλέδες τους.
Στο Ξυλόδεμα τα τελευταία χρόνια έχει κατασκευαστεί μια πέτρινη βρύση με ξύλινη περίφραξη για την οποία χρησιμοποιήθηκε η ντόπια πέτρα. Ακριβώς πάνω από την βρύση αυτή που δεν έχει ποτέ νερό υπάρχει ένας κούμος πολύ παλιός που κανείς δεν ξέρει από πότε υπάρχει εκεί. Η λέξη κούμος απαντά σε όλη τη δυτική Κρήτη με την έννοια του μιτάτου της ανατολικής Κρήτης, ενώ στην Ανατολική Κρήτη η λέξη κούμος χρησιμοποιείται για το μέρος που ζούνε οι κότες, το κοτέτσι δηλαδή. Τα Λευκά Όρη είναι σε όλη την επικράτειά τους γεμάτα με κούμους οι οποίοι αν και κάποιες φορές αποτελούν εξαιρετικά δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής υστερούν κατά πολύ των αντίστοιχων μιτάτων που συναντά κανείς στον Ψηλορείτη που είναι τα καλύτερα που υπάρχουν σε όλη την Κρήτη. Ο κούμος χρησίμευε για την πρόχειρη διαμονή των βοσκών στο βουνό, ενώ σε πολλές περιπτώσεις μπορούσε να λειτουργήσει και σαν τυροκέλι, τόπος δηλαδή φυσικής ωρίμανσης των τυριών. Ο κούμος στο Ξυλόδεμα του Ασκύφου είναι από τους πιο εύκολα προσβάσιμους αφού είναι σχεδόν πάνω στον δρόμο. Αποτελείται από δύο διαφορετικά δωμάτια που ενώνονται μεταξύ τους εσωτερικά από ένα πολύ μικρό άνοιγμα που ίσα-ίσα χωράει να περάσει ένας άνθρωπος. Η είσοδός του είναι επίσης πολύ χαμηλή και μικρή και ο λόγος που πάντα οι είσοδοι στους κούμους ήταν χαμηλοί και στενοί ήτανε για να υπάρχει όσο το δυνατόν μικρότερη απώλεια θερμότητας και να μην εισέρχεται μέσα το εξωτερικό κρύο που στα μεγάλα υψόμετρα που ήταν χτισμένοι οι περισσότεροι κούμοι ήταν δριμύ.
Για το κτίσιμό του χρησιμοποιήθηκαν πέτρες από το ίδιο το έδαφος της περιοχής που κυριολεκτικά θυμίζει νταμάρι. Ενδιάμεσα στις πέτρες δεν υπάρχει κάποιο συνδετικό υλικό ή κονίαμα. Πολύ κοντά στον κούμο βρίσκεται και ο άγνωστος κουλές που υπάρχει στην περιοχή Ρογδιό στην είσοδο του οροπεδίου που έδινε το σήμα στους κεντρικούς κουλέδες του οροπεδίου. Από εκεί το σήμα έφτανε σύντομα στον κουλέ της Ίμπρου, ο οποίος το έστελνε παρακάτω στον κουλέ του Αρμού και αυτός με την σειρά του σε αυτόν στη Χώρα Σφακίων κι έτσι σε λίγο χρόνο η είδηση είχε φτάσει από το Κρητικό Πέλαγος στο Νότιο Κρητικό διασχίζοντας κάθετα το νησί.
Κείμενο - Φωτογραφίες Χριστόφορος Χειλαδάκης
