Σπήλαιο Ειλειθυίας στον Τσούτσουρα
Το Σπήλαιο της Ειλειθυίας σχηματίζεται πολύ κοντά στο σημείο που ο δρόμος από το Ηράκλειο συναντάει τον παραλιακό δρόμο του Τσούτσουρα, όπου υπήρχε η ισχυρή πόλη Ίνατος. Στην είσοδο του, η οποία είναι σφραγισμένη για λόγους ασφαλείας από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, οδηγεί πολύ σύντομο μονοπάτι με σκαλάκια από το δρόμο. Το σπήλαιο ανήκε στην κατηγορία των βαράθρων, καθώς αρχικά υπήρχε μόνο ένα άνοιγμα στην οροφή του. Όμως, κάποια στιγμή φαίνεται ότι διανοίχτηκε η σημερινή είσοδος στη νότια μεριά του, κάνοντας την πρόσβαση πλέον εύκολη.
Το σπήλαιο της Ινατίας Ειλειθυίας θεωρείται από τα σπουδαιότερα λατρευτικά σπήλαια της αρχαιότητας, από τα πρωτογεωμετρικά χρόνια ως και τα πρωτοχριστιανικά (5ος αιώνας). Εδώ λατρευόταν η Ειλείθυια, κόρη του Δία και της Ήρας, που ήταν η θεά του τοκετού, της γυναικείας γονιμότητας και προστάτιδα των γυναικών που κυοφορούσαν και των μωρών.
Στην Ειλείθυια αφιέρωναν αντικείμενα όσες γυναίκες δε μπορούσαν να συλλάβουν παιδί ή πριν γεννήσουν για να βγει το παιδί υγιές. Η θεά συνδέεται επίσης με οργιαστικές ιδιότητες και, κατά κάποιους, η λατρεία της είναι ο πρόγονος των Ελευσίνιων Μυστηρίων.
Μάλιστα τα αφιερώματα προέρχονται από την Συρία, την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο, αποκαλύπτοντας τη μεγάλη φήμη του ιερού σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο. Αντίστοιχα σπήλαια αφιερωμένα στην Ειλείθυια βρισκόταν και σε άλλα μέρη της Κρήτης, με γνωστότερο το Σπήλαιο της Αμνισού κοντά στο Ηράκλειο.
Όπως συνέβη στα περισσότερα λατρευτικά σπήλαια της Κρήτης, έτσι και στο σπήλαιο του Τσούτσουρα η επίσημη αρχαιολογική έρευνα ήρθε πολύ μετά τις λαθρανασκαφές, με αποτέλεσμα σπουδαία ευρήματα να έχουν χαθεί και να διατηρούνται ως θρύλοι στις μνήμες των ανθρώπων που τα είδαν. Ανάμεσα στα αφιερώματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη του αρχαιολόγου Νικολάου Πλάτωνα βρίσκονται φαλλικά ομοιώματα (ομοιώματα ανδρικών μορίων), πήλινα ομοιώματα αγκαλιασμένων ζευγαριών, νομίσματα, ιερά σκεύη, κοσμήματα, πλακίδια, και άλλα. Τα περισσότερα από αυτά εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.
