Μονή Βροντησίου στο Ζαρό
Η Μονή Βροντησίου βρίσκεται 49χλμ νοτιοδυτικά του Ηρακλείου, κοντά στο Βοριζανό Φαράγγι, ανάμεσα στα χωριά Ζαρός και Βορίζια, σε μια περιοχή με πανορανική θέα στον κάμπο της Μεσαράς. Η μονή είναι αφιερωμένη στον Άγιο Αντώνιο και αποτελεί ένα από τα παλαιότερα μοναστήρια στην Κρήτη.
Το όνομα της πιθανόν οφείλεται στο ιδρυτή της, αν και δεν έχει επιβεβαιωθεί η ακριβής ημερομηνία ιδρύσεως της. Αρχικά θεωρείται ότι αποτελούσε μετόχι της κοντινής μονής Βαλσαμόνερου, αλλά αργότερα έγινε τόσο πλούσια που εξελίχτηκε σε ένα από τα σπουδαιότερα μοναστικά κέντρα της Κρήτης, ειδικά κατά το τέλος του 16ου αιώνα, ξεπερνώντας κατά πολύ σε πλούτο την μητρική της μονή.
Η παράδοση θέλει τον Μιχαήλ Δαμασκηνό και το Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Κρητικής Σχολής Αγιογραφίας, να έχουν ζήσει στο Βροντήσι. Μάλιστα έξι εικόνες του Δαμασκηνού που εκτίθενται σήμερα στο Μουσείο Αγιογραφίας στην Αγία Αικατερίνη βρισκόντουσαν στη μονή Βροντησίου. Οι τοιχογραφίες που έχουν σωθεί στο καθολικό είναι του 14ου αιώνα και δείχνουν επιρροές από την παλαιολόγια Αναγέννηση και αναδεικνύουν την ποιότητα της καλλιτεχνικής έκφρασης που είχε αναπτυχθεί στη Μονή.
Το καθολικό είναι δίκλιτος ναός αφιερωμένος στον Άγιο Αντώνιο (17 Ιανουάριου) και στην Ψηλάφιση του Θωμά (πρώτη Κυριακή μετά το Πάσχα). Το κωδωνοστάσιο με τον πύργο αποτελεί ανεξάρτητο οικοδόμημα κτισμένο με ενετική αρχιτεκτονική. Στο νότιο κλίτος διασώζονται τοιχογραφίες με το Δείπνο στους Εμμαούς (στο τεταρτοσφαίριο του ιερού), την Κοινωνία των Αποστόλων, τη Σφαγή των Νηπίων, τις παραστάσεις των Μηνολογίων (αντί του καθιερωμένου ευαγγελικού κύκλου) και τον Άγιο Συμεών του Θεοδόχου που κρατά στην αγκαλιά του τον Ιησού. Στο ναό φυλάσσεται και η εικόνα της "Αμπέλου" του 16ου αιώνα έργο του κρητικού ζωγράφου Αγγέλου.
Η μονή είχε φρουριακή αρχιτεκτονική αλλά σήμερα το τείχος της έχει κατεδαφιστεί για την χάριν της «εκσυγχρονίσεώς» της. Το πιο εντυπωσιακό κτίσμα, που αντανακλάει την αλλοτινή αίγλη του μοναστηριού είναι η ανάγλυφη κρήνη του 16ου αιώνα που αναπαριστά τον Αδάμ και την Εύα. Στα πόδια του βρίσκονται 4 φιγούρες που ρέουν με νερό, οι οποίες συμβολίζουν τους 4 ποταμούς της Εδέμ. Η κρήνη θεωρείται το ωραιότερο δείγμα επαρχιακής κρήνης στην Κρήτη και γι’αυτό οι Τούρκοι ονόμαζαν το Βροντήσι ως Σαντριβανλί μοναστίρ. Σήμερα στη μονή στεγάζεται το Διεθνές Χωριό Κρητικής Νεολαίας.
Χρονολόγιο
- 961-1204: Ιδρύεται η μονή Βροντησίου, ως μετόχι της μονής Βαρσαμόνερου.
- 1400: Η μονή Βροντησίου αναφέρεται για πρώτη φορά σε έγγραφο.
- 1500: Η μονή Βαρσαμόνερου παρακμάζει ενώ η μονή Βροντησίου ακμάζει.
- 1323: Στον Χάνδακα αναφέρονται 4 ιερείς με το όνομα Βροντίσης. Πιθανόν λοιπόν το όνομα της μονής να προέρχεται από κάποιον συνονόματο ιδρυτή.
- 1645: Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους, οι μοναχοί της Μονής Αρκαδίου βρίσκουν καταφύγιο στη μονή Βροντησίου.
- 1800: Οι έξι εικόνες του Δαμασκηνού μεταφέρονται στον Άγιο Μηνά του Ηρακλείου από τον Επίσκοπο Γεράσιμο. Σήμερα εκτίθενται στο Μουσείο της Αγίας Αικατερίνης των Σιναϊτών.
- 1866: Κατά την επανάσταση του 1866-69 η μονή προσφέρει καταφύγιο στον Μιχαήλ Κόρακα, αρχηγό των επαναστατών της Μεσαράς, και από εδώ δίνεται το εναρκτήριο σύνθημα της Επανάστασης. Οι Τούρκοι σφάζουν 4 μοναχούς, καταστρέφουν το μοναστήρι και ο Σαδιά Αγάς το μετατρέπει σε μάντρα αιγοπροβάτων. Η βιβλιοθήκη με τα αρχαία χειρόγραφα και οι περισσότερες τοιχογραφίες του ναού καταστρέφονται.
- 1878: Η μονή ξαναχρησιμοποιείται από τους επαναστάτες.
- 1941-44: Αποτελεί καταφύγιο ανταρτών, κατά των Γερμανών.
- 1943: Το μοναστήρι γίνεται μάρτυρας της σφαγής των κατοίκων και της ισοπέδωσης του χωριού των Βοριζίων (27 Αυγούστου). Σήμερα, από τη μονή θα δείτε το χωριό Βορίζια και τον εγκαταλελειμμένο οικισμό Νέα Βορίζια. Τα Νέα Βορίζια κτίστηκαν από το κράτος για να στεγάσουν τους επιζώντες, αλλά τελικά οι κάτοικοι προτίμησαν να ξανακτίσουν το χωριό τους.
- 1992: Ξεκινούν εκτεταμένες επισκευές και αναστηλώσεις στη μονή.
