Μονή Σαββαθιανών
Η Μονή Σαββατιανών ή Σαββαθιανών βρίσκεται σε μια πανέμορφη κατάφυτη και καλά κρυμμένη περιοχή κοντά στη Ρογδιά Ηρακλείου, σε υψόμετρο 440μ και σε απόσταση 20χλμ δυτικά της πόλης. Η πρόσβαση γίνεται μέσω ασφαλτοστρωμένου δρόμου που ξεκινάει μέσα από το χωριό της Ροδιάς. Είναι ένα από τα λίγα εναπομείναντα μοναστήρια που λειτούργησαν στην περιοχή κατά την Ενετοκρατία, το οποίο δέχτηκε την ανελέητη σκληρότητα των Τούρκων. Η μονή είναι κτισμένη σε μια φυσικά οχυρή θέση, πιθανόν για την προστασία των μοναχών από τις ληστρικές επιδρομές των πειρατών πριν την Ενετοκρατία. Κατά την Ενετοκρατία φαίνεται ότι ήταν η ισχυρότερη μονή της περιοχής, ακόμη κι από την Μονή της Αγίας Πελαγίας που βρισκόταν στη βόρεια μεριά της παραλίας της Αγίας Πελαγίας, η οποία μάλιστα έγινε μετόχι των Σαββατιανών.
Από την είσοδο της μονής ξεκινάει ένα όμορφο μονοπάτι, πνιγμένο στην βλάστηση, που οδηγεί στο μοναστήρι. Πολύ κοντά στη μονή, σε απόσταση 200μ, βρίσκεται ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Αντωνίου, που πιθανόν λειτουργούσε ως ξεχωριστό μοναστήρι. Ο ναός έχει κι ένα δεύτερο νεότερο κλίτος αφιερωμένο στον Άγιο Σάββα. Η πρόσβαση γίνεται από ένα πανέμορφο μονοπάτι με μια πετρόκτιστη γέφυρα. Ο κεντρικός ναός των Σαββατιανών είναι σχετικά νέος και είναι αφιερωμένος στο Γενέσιο της Θεοτόκου και στους Σαράντα Μάρτυρες. Το μοναστήρι έχει ανακαινιστεί τα τελευταία χρόνια, χωρίς ωστόσο να χάνει την καλαισθησία του. Στο χώρο της Μονής υπάρχουν επίσης το κοιμητήριο, το οστεοφυλάκιο, ένας παλαιός μύλος, η τραπεζαρία των ξένων, το παλιό αρχονταρίκι, τα κελιά των μοναχών και το παλαιό υδραγωγείο.
Το μοναστήρι είναι γυναικείο και οι μοναχές είναι γνωστές για τα ωραία ιερατικά άμφια, τα οποία κατασκευάζουν στους κρητικούς αργαλειούς όπως επίσης και αλλά κρητικά κεντήματα. Στο μοναστήρι φυλάσσεται η πολύ παλιά εικόνα «Μέγας ει Κύριε» του Ιωάννη Κορνάρου, αντίγραφο της οποίας υπάρχει και στη Μονή Τοπλού. Η εικόνα θεωρούνταν χαμένη ως το 1991, όταν η αρχαιολογική υπηρεσία καθάρισε μια κατάμαυρη εικόνα και αποκαλύφτηκε η παλιά αγιογραφία.
Ανάμεσα στους Ηγούμενους της Μονής Σαββαθιανων ήταν και ο Μάξιμος Μαρνούνιος, γνωστός λόγιος της Ενετοκρατίας. Επίσης, στα Σαββατιανά υπάρχουν οι τάφοι δύο μεγάλων πολεμιστών κατά των Τούρκων, του Ευμένιου Βουρεξάκη και του Ηρακλή Κοκκινίδη.
Χρονολόγιο
- 961-1204: Ιδρύεται η «μονή του Σαββατίου» από τον ιδρυτή της Σαββάτιο, αφιερωμένη στον Άγιο Αντώνιο.
- 1549: Η μονή Σαββατιανών αναφέρεται σε έγγραφο
- 1596: Κτίζεται η πέτρινη γέφυρα που ενώνει τη μονή των Σαββατιανών με τον Άγιο Αντώνιο.
- 1647-1669: Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Χάνδακα, οι Τούρκοι καταστρέφουν τα μοναστήρια της περιοχής, ανάμεσα τους και η μονή Σαββατιανών.
- 1648: Οι καλόγεροι πολεμούν τον εισβολέα, αλλά εν τέλει στέλνονται αιχμάλωτοι στην Αμερική ή σκοτώνονται. Ο μόνος επιζήσας, ο μοναχός Ναθαναήλ επιστρέφει και ανασυγκροτεί το μοναστήρι.
- 1745: Οι Τούρκοι δίνουν άδεια για την επισκευή του ναού του Αγίου Αντωνίου.
- 1770: Ο Ιωάννης Κορνάρος εικονογραφεί την εικόνα «Μέγας ει Κύριε», αντίγραφο της οποίας υπάρχει και στη Μονή Τοπλού.
- 1821: Οι μοναχοί παίρνουν μέρος στην Επανάσταση.
- 1850: Η έπαυλη των Μοδίνων στη Ρογδιά περνάει στη δικαιοδοσία της μονής.
- 1866: Ο διάκος των Σαββατιανών Ευμένιος Βουρεξάκης σκοτώνεται ηρωϊκά στη μάχη του Αλμυρού.
- 1868: Ο ήρωας Ηρακλής Κοκκινίδης σκοτώνεται σε μάχη με τους Τούρκους κοντά στο Γάζι και θάβεται στη μονή. Το κεφάλι του, που αρχικά είχε πεταχτεί σε πηγάδι, μεταφέρεται στη μονή.
- 1871: Εκτελούνται μικρής έκτασης επισκευές.
- 1935: Η μονή εντάσσεται στις διατηρητέες.
- 1941-1944: Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, η μονή γίνεται καταφύγιο για τους κατοίκους της περιοχής. Στο τέλος του πολέμου μόνο δύο μοναχοί ζουν εδώ.
- 1945: Οι μοναχοί Καλλίνικος και Ιωαννίκιος ανασυγκροτούν τη μονή, που έχει ερημώσει.
- 1946: Εννέα μοναχές από την Πελοπόννησο εγκαθίστανται στη μονή Σαββατιανών και έκτοτε η μονή μετατρέπεται σε γυναικεία.
- 1950: Προστίθεται το κλίτος των Αγίων Τεσσαράκοντα στον κεντρικό ναό.
- 1954: Προστίθεται το κλίτος του Αγίου Σάββα στον ναό του Αγίου Αντωνίου.
- 1991: Μετά από καθαρισμό μιας κατάμαυρης εικόνας, αποκαλύπτεται ότι είναι η παλιά αγιογραφία «Μέγας ει Κύριε» του Ιωάννη Κορνάρου, που θεωρούνταν χαμένη.
