Ιερό Ερμή και Αφροδίτης στη Σύμη
Το Ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης βρίσκεται σε πανέμορφη δασική τοποθεσία στη νότια Δίκτη, σε υψόμετρο 1150μ, δίπλα στην πηγή Κρύα Βρύση κι απέχει 5 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Κάτω Σύμης. Καλύπτει μια έκταση 17 στρεμμάτων, από τα οποία έχει ανασκαφεί ένα μέρος τους. Αποτελεί ως σήμερα το σημαντικότερο αρχαιολογικό χώρο της επαρχίας Βιάννου. Το ιερό ιδρύθηκε περί το 2000 π.Χ., όπως και τα δεκάδες άλλα Μινωικά Ιερά Κορυφής της Ανατολικής Κρήτης, και η λατρεία σε αυτό συνεχίστηκε μέχρι και τα Ρωμαϊκά χρόνια, καθιστώντας το από τα πλέον διαχρονικά ιερά της Ελληνικής Αρχαιότητας. Από τον 7ο αιώνα π.Χ. λατρευόταν εδώ ο Ερμής, ενώ στα Ελληνιστικά χρόνια (περίπου 330 π.Χ.) ξεκίνησε και η λατρεία της Αφροδίτης. Στα Παλαιοχριστιανικά χρόνια η λατρεία δεν τερματίστηκε, καθώς εδώ υπήρχε μικρό εκκλησάκι.
Το δαχτυλίδι του δρομέα από το Ιερό της ΣύμηςΗ θέση του ταυτίζεται με το Ιερόν Όρος, καθώς κατά τον Πτολεμαίο βρισκόταν μεταξύ του αρχαίου Τσούτσουρα (Ίνατος) και της αρχαίας Ιεράπετρας (Ιεράπυτνα). Λόγω της μεγάλης εμβέλειας που είχε, θεωρείται ότι αποτέλεσε μήλον της έριδος για τις διάφορες ισχυρές πόλεις της περιοχής. Παρόλα αυτά ο σεβασμός που έτρεφαν όλοι για το ιερό φαίνεται από το γεγονός ότι ποτέ δεν καταστράφηκε από βανδαλισμούς, αλλά μόνο από φυσικά αίτια.
Τα περισσότερα αρχαιολογικά ευρήματα που χρονολογούνται ως τον 11ο αιώνα π.Χ. αποτελούν ίχνη θυσίας ζώων και θρησκευτικών δείπνων, ενώ στις στάχτες βρέθηκαν ομοιώματα ζώων, σωληνοειδή σκεύη, ελάσματα με ανδρικές μορφές που κουβαλούν ή οδηγούν ζώα, πήλινα κύπελλα, τρία ξίφη, χρυσό δακτυλίδι - σφραγίδα που αναπαριστά δρομέα και ιερογλυφική πινακίδα. Από τα τελετουργικά αγγεία και σκεύη λείπουν οι συνηθισμένες γυναικείες φιγούρες των Μινωιτών κι έτσι δεν έχει προσδιοριστεί σε ποιο θεό ήταν αφιερωμένο το ιερό κατά τους μινωικούς χρόνους. Μετά τον 11ο αιώνα π.Χ. τα αγγεία έδωσαν τη θέση τους σε ειδώλια που είχαν ως κυρίαρχο θέμα την ενηλικίωση των προσκυνητών. Όπως αναφέρεται σε επιγραφές που βρέθηκαν στο ιερό, προστάτης των εθίμων ενηλικίωσης ήταν ο Ερμής Κεδρίτης, ο οποίος λατρευόταν παράλληλα με τη θεά Αφροδίτη. Τα σημαντικότερα ευρήματα από το ιερό εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου.
Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1972, ενώ συνεχίζονται κατά καιρούς. Ο χώρος είναι επισκέψιμος κατόπιν συνεννόησης με το φύλακα. Κοντά στο ιερό οδηγεί δασικός χωματόδρομος που ξεκινάει από τη Κάτω Σύμη και κατευθύνεται στο οροπέδιο της Λαπάθου.
