Υστερομινωικός Οικισμός Κυριμιανού
Ψηλά πάνω από το χωριό Μύρθιος της επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου υψώνεται η κορφή Κυριμιανού με υψόμετρο 805 μέτρα. Πρόκειται για ένα τόπο εξαιρετικά τραχύ και απότομο χωρίς ιδιαίτερη βλάστηση εκτός από κάποια αιωνόβια κυπαρίσσια που έχουν μείνει εκεί στο πείσμα των αιώνων να θυμίζουν ότι όλη ο οροσειρά που καλύπτει τη λαγκαδιά του Άγίου Βασιλείου με ψηλότερη κορφή την Κουρούπα αποτελεί τη γεωλογική συνέχεια των Λευκών Ορέων. Από τη νότια πλευρά που είναι η πιο ομαλή για την ανάβαση στην κορφή δεν υπάρχει κάποιος δρόμος αλλά απαιτείται πολύ δύσκολη πεζοπορία. Ο πιο κοντινός τρόπος προσέγγισης της κορφής είναι από τη βόρεια πλευρά και συγκεκριμένα από τη γειτονιά Κάνεβος του χωριού Άγιος Ιωάννης. Από εκεί φεύγει πρόχειρος χωματόδρομος ο οποίος αφού περάσει από το γραφικό εκκλησάκι της Παναγίας φτάνει στα υψίπεδα Λακκούδια όπου βρίσκονται οι πηγές νερού που δημιουργούν το ορμητικό και γεμάτο καταρράκτες ρέμα του φαραγγιού Μπουτσινάς. Από εκεί και πάνω ο δρόμος είναι πολύ δύσκολος και αρκετά ανηφορικός ώσπου σταματά στο διάσελο του Κυριμιανού λίγο πάνω από την πηγή Ανατολικό που τρέχει όλο το χρόνο γάργαρο νερό μέσα από τα βράχια. Η πηγή στο Ανατολικό ήταν το μέρος από όπου έβρισκαν νερό οι κάτοικοι του οικισμού στην κορφή του Κυριμιανού.
Πάνω από την πηγή απλώνεται ο κυρίως κορμός του Κυριμιανού που είναι ένας κατακόρυφος γκρεμός που σχηματίζει ένα αδιάβατο φυσικό πέτρινο τείχος. Κοιτάζοντας κάποιος αυτό τον πέτρινο όγκο είναι δύσκολο να πιστέψει κάποιος ότι μπορεί να βγει από κάπου πάνω στον κατακόρυφο γκρεμό από την βόρεια πλευρά. Κι όμως στη βάση της βορειοδυτικής πλευράς δημιουργείται μια φέτα βράχου για 200 περίπου μέτρα η οποία κατά κάποιο τρόπο αποτελεί ένα μονοπάτι που αν το εντοπίσει κάποιος μπορεί να σκαρφαλώσει με προσοχή στην κορφή. Από την ανατολική πλευρά υπάρχει ψηλός κατακόρυφος γκρεμός που κάνει αδύνατη την ανάβαση ενώ από τη δυτική πλευρά υπάρχει ένας από τους μεγαλύτερους και κατακόρυφους γκρεμούς σε όλη την Κρήτη περίπου 300 μέτρων που είναι η ανατολική ορθοπλαγιά του φαραγγιού του Κοτσιφού που είναι ακριβώς από κάτω από την κορφή του Κυριμιανού.
Το απόκοσμο το τοπίο στο ΚυριμιανούΣε αυτή την απίστευτα άγρια κορφή και σε υψόμετρο 805 μέτρα επέλεξαν οι αρχαίοι Κρήτες να χτίσουν ακόμα ένα οικισμό στα περίφημα «Σκοτεινά χρόνια» της αρχαιότητας ανάμεσα στο 12ο και στον 8ο αιώνα π.Χ. κυνηγημένοι από το φόβο των εχθρών και από την ανάγκη να κρυφτούν και να βρουν ένα απόρθητο καταφύγιο επέλεξαν αυτή την τοποθεσία πάνω από τους άγριους γκρεμούς σε ένα σημείο που αρκετές φορές βρίσκεται καλυμμένο από τα σύννεφα και πολλές φορές πάνω από αυτά. Και είναι αλήθεια ότι με την υγρασία που υπάρχει στις γύρω κοιλάδες δημιουργούνται νέφη ομίχλης η οποία κατακάθεται χαμηλά στις πλαγιές μέχρι και πριν λίγο από την κορφή και έτσι η κορφή προβάλλει καθαρή πάνω από τα σύννεφα. Το πλέον παράδοξο είναι ότι στην κορφή ανάμεσα σε πολύ κοφτερά και απότομα βράχια δημιουργούνται τρία διαφορετικά πλατώματα που χρησιμοποιήθηκαν για το κτίσιμο και την εγκατάσταση των πρόχειρων οικιών και άλλων πιθανών οικημάτων. Στα μικρά αυτά πλατώματα ακόμα και σήμερα αιώνες μετά μπορούμε να δούμε σκόρπιες πέτρες, ελάχιστα κεραμικά βύσαλα και βάσεις από τοιχοποιίες και δωμάτια ενώ κάποιες πέτρες έχουν σμιλευτεί πράγμα που δηλώνει ότι κάποια σπιτάκια είχαν εγκιβωτιστεί στο βράχο της περιοχής. Στο μεγαλύτερο από τα πλατώματα που μάλλον ήταν το κύριο κομμάτι του οικισμού υπάρχει στη νότια πλευρά του μια ρωγμή στενότερη από ένα μέτρο φάρδος στην οποία είχαν σφηνώσει μεγάλες πέτρες κι έτσι είχε φτιαχτεί μια σκάλα που ανέβαινε από το μικρό γκρεμό της νότιας πλευράς στην κατοικημένη κορφή.
Το πλέον εντυπωσιακό του κυρίου τμήματος του οικισμού που υπήρξε εκεί είναι ότι το μικρό πλάτωμα που βρίσκεται είναι ένα βαθούλωμα της γης με μεγάλα βράχια να το περικυκλώνουν από γύρω γύρω κρύβοντας τα κτίρια που ήταν πιο χαμηλά κι έτσι ο οικισμός ήταν κρυμμένος κι αθέατος ακόμα κι από κάποιον που ανέβαινε στις απέναντι ψηλότερες κορφές, ήταν ένα πραγματικό καταφύγιο. Από την κορφή του Κυριμιανού έχουμε εντυπωσιακή θέα στο φαράγγι του Κοτσιφού και στα Λευκά Όρη στα δυτικά, στα νότια παράλια και στα χωριά Μύρθιος και Σελλιά αλλά και σε όλο σχεδόν το κεντρικό Ρέθυμνο. Κάτω από την απόκρημνη κορφή στη ρίζα του γκρεμού συναντάμε ακόμα και σήμερα αρχαίες αναβαθμίδες εγκαταλελειμμένες σήμερα και αφημένες μαζί με διάφορα σκόρπια κεραμικά όστρακα. Λίγα μέτρα βορειοδυτικά του Κυριμιανού συναντάμε τον εντυπωσιακό βραχώδη σχηματισμό Μονόπετρα και λίγο παραπέρα τον επίσης απότομο βράχο Βιγλάκι (μικρή σκοπιά) από την κορφή του οποίου μπορεί κάποιος να έχει τον έλεγχο όλης της τριγύρω περιοχής.
Πηγή Χριστόφορος Χειλαδάκης
