Νερόμυλος στην Πλάτη
Λόγω του μεγάλου υψομέτρου που είναι κτισμένα όλα τα χωριά του Οροπεδίου Λασιθίου για χρόνια υπήρχε η πεποίθηση ότι δεν είχανε νερόμυλους πουθενά και ότι υπήρχανε μονάχα ανεμόμυλοι. Στην πραγματικότητα όμως υπήρχανε νερόμυλοι που χρησιμοποιούσαν τα νερά από τις πολλές και πλούσιες σε νερό πηγές της εσωτερικής ρίζας των Λασιθιώτικων βουνών. Με την πάροδο του χρόνου και την έλευση των μηχανών οι πολλοί νερόμυλοι του Λασιθίου πέρασαν σε αχρηστία και η βλάστηση που δάσωσε τα μέρη που υπήρχαν φρόντισε να εξαφανίσει σχεδόν τα ίχνη τους. Για πολλά χρόνια είχε ξεχαστεί η ύπαρξή τους μέχρι που ασχολήθηκε σοβαρά με την καταγραφή τους ο Λασιθιώτης στην καταγωγή αλλά και λάτρης του Λασιθιώτικου τοπίου, Γιώργος Μακράκης.
Οι νερόμυλοι του Οροπεδίου απαντούνται όλοι στα χωριά που βρίσκονται στην νοτιοδυτική πλευρά του Λασιθίου επειδή στο υπόλοιπο μισό του κάμπου τα βουνά δεν εμφανίζουν πηγές σε υψόμετρο μεγαλύτερο του κάμπου που θα μπορούσαν να κινήσουν τους νερόμυλους. Έτσι τα χωριά που συναντάμε νερόμυλους είναι ο Άγιος Χαράλαμπος, το Καμινάκι, ο Αβρακόντες, η Πλάτη, ο Μαγουλάς και το Ψυχρό. Οι περισσότεροι από τους μύλους βρίσκονται σε πολύ κακή κατάσταση χωρίς να έχει γίνει καμιά προσπάθεια στο παρελθόν προστασίας ή ανάδειξής τους. Σε πολλές περιπτώσεις η πραγματικά πυκνή βλάστηση της περιοχής έχει ζώσει τους πέτρινους τοίχους των μύλων σε σημείο να μην είναι ορατοί ούτε από κοντά αφού έχουν γίνει πλέον ένα με την φύση.
Ένας από τους νερόμυλους που σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση είναι ο νερόμυλος της Πλάτης. Βρίσκεται σε μια πλαγιά λίγο πιο ψηλά από το χωριό σε τοποθεσία δασωμένη με αιωνόβιους πρίνους, πλατάνια, δρυγιάδες και άλλα δέντρα. Την φυσική ομορφιά του τοπίου συμπληρώνουν τα τρεχούμενα νερά που κατεβαίνουν από τις ρεματιές του βουνού τα οποία στο παρελθόν μέσα από ένα ειδικό πετρόκτιστο αυλάκι οδηγούνταν στο μύλο και τον κινούσαν. Ο νερόμυλος στην Πλάτη διαθέτει μια μεγάλη πέτρινη στέρνα η οποία τους μήνες που οι πηγές δεν είχανε πολύ νερό συγκέντρωνε το λίγο νερό που υπήρχε. Όταν γέμιζε, το νερό που είχε συγκεντρώσει ήταν αρκετό για να δώσει κίνηση στην φτερωτή του μύλου για αρκετή ώρα αλέθοντας τον συγκεντρωμένο καρπό των αγροτών. Από το σημείο του μύλου η θέα κάτω στο οροπέδιο και στα χωριά του Λασιθίου είναι μοναδική
Κείμενο – φωτογραφίες: Χριστόφορος Χειλαδάκης
