Μύλοι

Αντίθετα με το συνηθισμένο κτίσιμο των μύλων στις βουνοπλαγιές, στην Ελούντα υπάρχουν τρεις ανεμόμυλοι δίπλα στη θάλασσα, στο σημείο που υπάρχει το κανάλι της Ελούντας. Όλοι τους ανήκουν στον τύπο του Ξετροχάρη, ο οποίος είναι εντελώς κυκλικός και γυρίζει ανάλογα με την κατεύθυνση του ανέμου.

Στο οροπέδιο Λασιθίου αναπτύχτηκε την δεκαετία του 1950 και μετά, το πρώτο, το μεγαλύτερο και ομορφότερο αιολικό πάρκο του κόσμου με 13.000 περίπου ανεμόμυλους, συνολικής εγκαταστημένης ισχύος πάνω από 5 MW.

Δημιούργημα των ανθρώπων στην αγκαλιά της φύσης, ο Βενετσιάνικος μοναστηριακός νερόμυλος του Στύλου, ήταν ο μεγαλύτερος νερόμυλος της Κρήτης με 5 στόμια εξόδου του νερού και ο μοναδικός που λειτουργούσε με βαγένια τα οποία έφερναν το νερό στις φτερωτές αξιοποιώντας στο έπακρο τον ποταμό Κοιλιάρη (ή Κυλιάρη).

Κοντά στα χωριά Επισκοπή και Μουρτζανά Μυλοποτάμου, σε μια καταπράσινη κοιλάδα, στέκονται ακόμη τα ερείπια από τα σπίτια και τους νερόμυλους του χωριού Μούσες ή Μούσι. Στο χωριό αυτό συναντάμε τους πέντε νερόμυλους που εκμεταλεύονταν τα άφθονα νερά της περιοχής. Εδώ έφερναν τα σιτηρά τους για άλεσμα οι κάτοικοι των τριγύρω χωριών, ως την δεκαετία του 1950, που η σύγχρονη τεχνολογία παραγκώνισε τον παραδοσιακό τρόπο αλέσματος.

Πάνω από το χωριό Γωνιές Μαλεβιζίου συναντάμε τον όμορφο ανεμόμυλο του Μανουσάκη, που κτίστηκε το 1904 για το άλεσμα των σιτηρών. Ο αναστηλωμένος μύλος, πλήρως λειτουργικός, έπαυσε την εμπορική του λειτουργία το 1988, καθώς δε μπόρεσε να υπερνικήσει τις τεχνολογικές εξελίξεις των καιρών.

Το πρώτο μυλοτόπι βρίσκεται στην περιοχή που ονομάζεται ‘’στους Παλιόμυλους’’ ψηλά πάνω από το χωριό Πινές. Το δεύτερο βρίσκεται πολύ κοντά στο χωριό σε προνομιακή θέση με απίστευτη θέα στη λιμνοθάλασσα της Ελούντας στην περιοχή Βορινά που είναι βορείως των οικισμών.

Βόρεια στην πλαγιά πάνω από το χωριό Νικηθιανό Μεραμπέλου και ακριβώς δίπλα στην Εθνική Οδό συναντάμε ένα από τα πιο εντυπωσιακά μυλοτόπια της Κρήτης. Εκεί στέκουν ακόμα και σήμερα κόντρα στο πείσμα του καιρού πολλοί ανεμόμυλοι στη σειρά. Άλλοι σώζονται σε καλή κατάσταση και άλλοι μισογκρεμισμένοι.