Μύλοι

Κοντά στις κατάφυτες Πηγές της άνω Ζάκρου μπορούμε να επισκεφτούμε το μουσείο Νερού και Υδροκίνησης, το οποίο στεγάζεται σε τρεις αναστηλωμένους νερόμυλους από το 2007. Είναι χαρακτηριστικό ότι ολόκληρη η περιοχή ως τις αρχές του 20ου αιώνα εξαρτιόταν από τη Ζάκρο, καθώς εδώ υπήρχαν 11 νερόμυλοι.

Ο Μύλος του Γαζέπη βρίσκεται κοντά στο χωριό Νιπιδιτός κι έχει κηρυχθεί προστατευόμενο μνημείο από την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων. Εδώ ο Μαθιός Αποστολάκης από το Νιπιδιτό, που είχε το παρατσούκλι Gazep (δηλαδή «αντιδραστικός»), στα μέσα του 19ου αιώνα έκτισε έναν ανεμόμυλο. Στη συνέχεια πέρασε στα χέρια του γιου του Μιχάλη και μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο κληρονομήθηκε σε κάποιον Καλούδη.

Ένα μικρό μυλοτόπι βρίσκεται νότια από το χωριό Χαρασό. Εκεί στέκουν ακόμα και σήμερα τρεις ανεμόμυλοι στη σειρά. Σε αυτό συναντάμε τον πιο σπάνιο τύπο ανεμόμυλου που υπήρχε στην Κρήτη. Τον εντελώς κυκλικό που γυρίζει με όλους τους ανέμους και ονομάζεται Ξετροχάρης.

Κατά τη μάχη του Λασιθίου, το 1867, οι μύλοι που βρισκόταν κοντά στους Ποτάμους καταστράφηκαν από τους Τούρκους. Έτσι, το μυλοτόπι μεταφέρθηκε στη δύσβατη περιοχή Ασφεντάμι, ενώ αργότερα μεταφέρθηκε στο μεγάλο μυλοτόπι στο Σελί Αμπέλου.

Βόρεια από το Μοχό στέκουν ακόμα και σήμερα κόντρα στο πείσμα του καιρού 5 ανεμόμυλοι στη σειρά. Σε αυτό μυλοτόπι συναντάμε και τους δύο τύπους ανεμόμυλου που υπήρχαν στην Κρήτη. Τον εντελώς κυκλικό που γυρίζει με όλους τους ανέμους και ονομάζεται Ξετροχάρης και τον πιο συνηθισμένο που γυρίζει μονάχα με ένα συγκεκριμένο άνεμο που ονομάζεται Αξετροχάρης ή Μονόμπαντος ο οποίος έχει σχήμα μακρόστενο με στρογγύλη στη μία του άκρη όπου βρίσκεται ο μύλος.

Το γεφύρι που έχει το χωριό Κάτω Αστρακοί ονομάζεται Αστρακιανή Καμάρα και βρίσκεται λίγα μέτρα πιο κάτω από τα ερείπια του χωριού στις όχθες του Καρτερού ποταμού. Η Αστρακιανή Καμάρα είναι ένα υπέροχο και καλοδιατηρημένο μονότοξο, πέτρινο γεφύρι που χτίστηκε τον 16ο αιώνα και είναι από τα ομορφότερα της Κρήτης. Το γεφύρι αυτό κτίστηκε για να περνάνε απέναντι οι κάτοικοι του χωριού και οι διαβάτες τους χειμερινούς μήνες που το ποτάμι φουσκώνει.

Ένας από τους καλύτερα συντηρημένους νερόμυλους της επαρχίας Σητείας ο οποίος έφτασε μέχρι και τις μέρες μας και στέκει σε αξιοζήλευτη κατάσταση είναι ο νερόμυλος στις Χοχλακιές. Οι Χοχλακιές είναι ένα πολύ μικρό χωριουδάκι με ελάχιστους σήμερα κατοίκους στο ανατολικότερο άκρο της Σητείας μα και ολόκληρης της Κρήτης.

Στο χωριό Κόξαρη Πεδιάδος Ηρακλείου υπάρχει ένα πολύ όμορφο και σύντομο σε διάρκεια μονοπάτι, ιδανικό για ένα σύντομο περίπατο στη φύση και μια μικρή απόδραση όχι μακριά από την πόλη. Το μονοπάτι αυτό ξεκινάει μέσα από τα γραφικά σοκάκια του χωριού και κινείται με κατεύθυνση νότια μέχρι τον τερματισμό του στην πηγή Μέσα Βρύση που είναι πολύ πλούσια σε νερό. Η Μέσα Βρύση και το νερό της έδιναν και δίνουν ζωή στην κοιλάδα της Κόξαρης και το μονοπάτι σε όλη την διαδρομή του ακολουθεί το νερό.