Ναός Παναγίας στην Κασταμονίτσα
Ο ναός της Παναγίας στην Κασταμονίτσα της επαρχίας Πεδιάδος βρίσκεται εντός του κοιμητηρίου του χωριού και είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου (εορτ. 15 Αυγούστου). Ο σπουδαίος λαογράφος Γεώργιος Σταματάκης θεωρεί ότι υπήρξε πιθανόν καθολικό μοναστηριού, καθώς δεν αναφέρεται σε κάποια απογραφή ναών κατά την Ενετοκρατία (οι μονές δεν απογράφονταν). Εξωτερικά φέρει διακοσμητικά πινάκια (χρωματιστά στρογγυλά αγγεία) και υπάρχει περίτεχνο κωδωνοστάσιο, ενώ πολλά είναι τα εντοιχισμένα αρχιτεκτονικά μέλη από αρχαία κτίσματα της κοντινής αρχαίας πόλης Λύττου.
Στο εσωτερικό του ναού σώζονται σε κακή κατάσταση τοιχογραφίες του 14ου αιώνα και ξυλόγλυπτο τέμπλο των μέσων του 19ου αιώνα από τους αδερφούς Μακράκη από το Μέσα Λασίθι. Στο εσωτερικό του ναού έχουν αποκαλυφθεί σε κακή κατάσταση τοιχογραφίες του 14ου αιώνα, οι οποίες φέρουν κτυπήματα για την καλύτερη πρόσφυση του σοβά. Από τον τοιχογραφικό διάκοσμο διακρίνονται με μεγάλη δυσκολία οι συλλειτουργούντες ιεράρχες στο χαμηλότερο σημείο της ημικυλινδρικής αψίδας του ιερού βήματος και τμήμα της Παναγίας Πλατυτέρας στην κόγχη. Στο δυτικό τοίχο διακρίνεται η Κοίμηση της Θεοτόκου με το Μιχαήλ Αρχάγγελο πάνω από το υπέρθυρο της εισόδου και οι ιαματικοί άγιοι Ανάργυροι Κοσμάς και Δαμιανός δεξιά της εισόδου.
Πηγή: Χριστόφορος Χειλαδάκης, Νίκος Ψιλάκης
