Η ανέγερση πύργων αποτέλεσε ένα από τα οχυρωματικά μέτρα που έλαβαν οι εκάστοτε κατακτητές της Κρήτης (κυρίως Ενετοί και Τούρκοι) για να ισχυροποιήσουν την επικυριαρχία τους στο νησί και να προστατευτούν από τα συνεχή επαναστατικά κινήματα των Κρητικών. Πύργους έκτισαν κι οι Βυζαντινοί την περίοδο 961-1204μΧ, για να προστατεύσουν το θέμα (επαρχία) τους από τις ληστρικές επιδρομές των πειρατών.
Ο Πύργος ήταν ένα ψηλό οικοδόμημα θεμελιωμένο πάνω σε ισχυρή βάση, που χρησιμοποιούνταν κυρίως για αμυντικούς σκοπούς. Το σχήμα του ήταν κυκλικό, ημικυκλικό, τετραγωνικό ή πολυγωνικό. Πύργοι κτίζονταν πολλές φορές στην εξωτερική πλευρά των τειχών ενός κάστρου, κοντά στις πύλες του και στις γωνίες των φρουρίων.
Εδώ θα ασχοληθούμε κυρίως με τους μεμονωμένους πύργους που είχαν κατασκευαστεί στο εσωτερικό του νησιού και στόχευαν στην επιβολή των κατακτητών πάνω στον Κρητικό λαό, αλλά και με λίγους πύργους που ήταν κτισμένοι στις ακτές που είχαν σκοπό την εποπτεία της θάλασσας και να προειδοποιούν τους κατοίκους για εξωτερικούς εχθρούς. Αυτοί οι παραθαλάσσιοι πύργοι λέγονταν προειδοποιητικοί (torrete di aviso). Οι Ενετοί το 1573 σχεδίαζαν να κτίσουν πολλούς πύργους torrete di aviso σε όλες τις ακρογιαλιές, σε αποστάσεις που θα είχαν οπτική επαφή. Οι πύργοι αυτοί ήταν πολυώροφοι και οδηγούσαν από όροφο σε όροφο με κινητές ξύλινες σκάλες.
Ενώ τα κάστρα, φρούρια και καστέλια αποτελούσαν δημόσια κτίρια και ανεγείρονταν με δημόσια δαπάνη και με τις αγγαρείες του ντόπιου πληθυσμού, οι πύργοι ήταν κτίρια μικρότερα που κτίζονταν κυρίως από μεμονωμένα άτομα ή οικογένειες φεουδαρχών με αγγαρείες ή με δικά τους έξοδα. Ήταν δηλαδή ιδιόκτητοι και μεταβιβάζονταν στους απογόνους τους. Γι’ αυτό σε εμφανές μέρος, συνήθως πάνω από το ανώθυρο της κεντρικής εισόδου, έφεραν το οικόσημο της οικογένειας που αποτελούσε και την ταυτότητα του πύργου. Έτσι, αρχικά η συστηματική ανέγερση πύργων έγινε από τους ενετούς φεουδάρχες και ύστερα από τους Τούρκους Μαλικιαναγάδες.
Επίσης, στο παρόν εδάφιο θα αναφερθούμε σε κτίρια τα οποία δεν έχουν τα χαρακτηριστικά των αμυντικών πύργων, αλλά ήταν οι πολυτελείς επαύλεις που διέμεναν οι άρχοντες των χωριών. Οι πύργοι, όπως έχει επικρατήσει να λέγονται, είχαν διαμορφωθεί κατάλληλα ώστε να καλύπτουν τις οικιστικές ανάγκες των φεουδαρχών, αλλά παράλληλα προσέφεραν και διάφορες διοικητικές και στρατιωτικές υπηρεσίες. Ήταν γνωστές ως επαύλεις, κονάκια, σεράγια, που έπαιζαν κι αυτά το ρόλο του πύργου.
Σύμφωνα με ιστορικά έγγραφα ο αριθμός των πύργων ανά επαρχία ήταν: Επαρχία Σητείας 22, Μεραμπέλου 16, Ιεράπετρας 15, Πεδιάδας 24, Ρίζου 4, Καιρουργίου 9, Πυργιώτισσας 7. Αυτός ο αριθμός εκτοξεύθηκε μετά το 1869, όταν οι Τούρκοι έκτισαν πάρα πολλούς δημόσιους πύργους σε όλη την Κρήτη (κουλέδες). Οι περισσότεροι από τους πύργους δεν υπάρχουν πλέον, καθώς καταστράφηκαν από την μανία των επαναστατημένων Κρητικών.
Ο Πύργος του Αγίου Δημητρίου στα Βαρσαμάκια 
Ενετικός Πύργος υπήρχε στα Βαρσαμάκια Κισάμου, δυτικά της πόλης, εκεί που τοποθετείται το άγνωστο χωριό Μονοπλάτανος και κοντά στο Σφηνάρι. Ο πύργος ήταν ξακουστός με τη μονή του Αγίου Δημητρίου δίπλα.
Βυζαντινός πύργος υπήρχε δίπλα στο κτηριακό συγκρότημα της Μονής Αγίου Γεωργίου στις Μένιες του Ακρωτηρίου Σπάθας. Κτίσθηκε από τους Μοναχούς της Μονής για να ελέγχουν τη θάλασσα και τους πειρατές.
Ψηλά και λίγο νότια από το χωριό Χόνδρος Βιάννου βρίσκεται η κορφή του Πύργου. Παρότι δεν έχει μεγάλο ύψος διαθέτει μια μοναδική θέα στον Κόλπο του Κερατόκαμπου και τα χωριά της δυτικής Βιάννου.
Στην τοποθεσία Πύργος του χωριού Γεράνι και μέσα στα όρια ιδιωτικής περιουσίας βρίσκεται ότι απομένει σήμερα από τον τετραώροφο Πύργο του Γερανίου. Ο μικρός πύργος πιστεύεται ότι λειτούργησε σαν μια Μεσαιωνική φρυκτωρία, για να μεταφέρονται μηνύματα με φωτιά σε άλλους πύργους της επαρχίας Ρεθύμνου.
Στο χωριό Γιαννούδι σώζεται τριώροφος πύργος που πιθανόν λειτούργησε ως οχυρωμένη κατοικία κάποιου Ενετού άρχοντα. Το κτίριο έχει κηρυχτεί διατηρητέο.
Εδώ υπάρχουν τα ερείπια μιας ενετικής βίλας του 16ου ή 17ου αιώνα που ονομάζεται Rotonda λόγω του κυκλικού σχήματος της. Πιστεύεται ότι είχε σκοπό να χρησιμοποιηθεί ως εξοχική κατοικία του Δόγη.
Όπως φανερώνουν τα ερείπια που υπάρχουν στην δυτική άκρη της Άνω Βιάννου, είχε πύργο ενετικό τον οποίο χρησιμοποίησαν και οι Τούρκοι. Ο πύργος αυτός γκρεμίστηκε στην Επανάσταση του 1866.
Οι Λιθίνες είναι ένα μεγάλο χωριό που βρίσκεται 26km νοτιοδυτικά της Σητείας, η οποία θεωρείται ότι πήρε το όνομά της από τον βυζαντινό ευγενή Λουκά Λιτίνο, ο οποίος είχε το φέουδο του εδώ.
