Σπήλαιο Λαβύρινθος
Το Σπήλαιο Λαβύρινθος βρίσκεται 50χλμ νότια του Ηρακλείου, σε ένα μικρό λόφο 3,5χλμ βόρεια του Καστελίου της επαρχίας Καινουργίου. Ήταν ένα τεράστιο τεχνητό σπήλαιο με δαιδαλώδεις διαδρόμους μήκους μεγαλύτερους των 2.5χλμ και δωμάτια που δεν οδηγούσαν πουθενά, το οποίο αποτέλεσε λατομείο για την εξόρυξη των λίθων που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του μινωικού ανακτόρου της Φαιστού, της μινωικής έπαυλης της Αγίας Τριάδας, της ρωμαϊκής πόλης Γόρτυνας, κα. Το λατομείο και οι δύο είσοδοι του καταστράφηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά από τους Γερμανούς κι, έτσι, σήμερα δεν μπορούμε να το δούμε στην αρχική του μορφή.
Η Λαβύρινθος, λόγω των πολυδαίδαλων στοών και των αδιεξόδων της, έχει κινήσει το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών, που τοποθετούν τον μυθικό λαβύρινθο του Μινώταυρου σε αυτό το σπήλαιο, κι όχι στην Κνωσό. Σύμφωνα με τον πασίγνωστο μύθο, ο Θησέας κατάφερε να σκοτώσει τον τερατόμορφο Μινώταυρο μέσα στον σκοτεινό λαβύρινθο με τη βοήθεια της Αριάδνης, η οποία του έδωσε ένα σπάγκο (μίτο) για να μην χαθεί. Έτσι, ο Θησέας ελευθέρωσε τον εαυτό του και τους άλλους νέους που έπρεπε να στέλνει κάθε εννιά χρόνια η Αθήνα στην Κνωσό, ως αντίποινα για τον θάνατο του γιού του Μίνωα από τους Αθηναίους. Πολλοί πιστεύουν ότι ο μύθος του μινώταυρου συμβολίζει τις κακουχίες και τις άθλιες συνθήκες, μέσα στις οποίες δούλευαν οι δούλοι του λατομείου, οι οποίοι πέθαιναν σε αυτή τη σκοτεινή και υγρή φυλακή.
Αφού το λατομείο σταμάτησε να λειτουργεί, οι στοές του γέμισαν νυχτερίδες. Έτσι, οι ντόπιοι κάτοικοι για πολλούς αιώνες έρχονταν ως εδώ για να φορτώσουν στα ζώα τους τα νιτρικά υπολείμματα από τα κόπρανα τους (γκουανό), τα οποία αποτελούν ιδανικό λίπασμα.
Επίσης, η ιστορία με το Θησέα και το Μινώταυρο έκανε το σπήλαιο γνωστό σε όλο τον κόσμο, αποτελώντας το σημαντικότερο αξιοθέατο στο νησί για αιώνες. Έτσι, άρχισαν να το επισκέπτονται πολλοί περιηγητές και εξερευνητές και αποτέλεσε το σπουδαιότερο τουριστικό αξιοθέατο της Κρήτης κατά το Μεσαίωνα. Μάλιστα στους τοίχους υπάρχουν αναρίθμητες επιγραφές με ονόματα από τον 15ο αιώνα, το πλήθος των οποίο προδίδει τη σημασία που είχε το μνημείο αυτό.
Πολύ αργότερα, όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την Κρήτη, το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη για πολεμοφόδια, νερό και τρόφιμα. Μάλιστα, έγινε η μεγαλύτερη αποθήκη πυρομαχικών της Γερμανίας που μπορούσε να εφοδιάζει όλη τη Μέση Ανατολή, με περισσότερους από 300.000 τόνους όπλων! Όταν οι Γερμανοί εγκατέλειψαν το νησί το 1944, ανατίναξαν όλα τα πυρομαχικά, με αποτέλεσμα να καταστραφεί εντελώς το σπήλαιο και οι δύο είσοδοι του. Μάλιστα, η έκρηξη ήταν τόσο ισχυρή, που ογκόλιθοι 15 τόνων βρέθηκαν σε απόσταση 10χλμ. Ως και σήμερα δεν έχει αποδοθεί δικαιοσύνη για αυτό το ιστορικό έγκλημα, καθώς σήμερα η Λαβύρινθος θα ήταν ένα από τα σπουδαιότερα αξιοθέατα σε όλο τον κόσμο.
Ήδη από το 1945, άρχισαν εργασίες για την επαναφορά του σπηλαίου και τον καθαρισμό του από όσα πυρομαχικά και νάρκες δεν είχαν εκραγεί. Οι είσοδοι ξανάνοιξαν για λίγο καιρό και, δυστυχώς, τότε κάποιοι κάτοικοι έχασαν τη ζωή τους στην προσπάθεια τους να βρουν πυρομαχικά, τα οποία χρησιμοποιούσαν για λίπασμα ή για ψάρεμα με δυναμίτη. Σήμερα το σπήλαιο έχει επίσημα σφραγιστεί λόγω επικινδυνότητας και απαγορεύεται αυστηρά η είσοδος, ωστόσο έχουν αναφερθεί κρούσματα λαθρανασκαφών. Οι ταξιδιώτες σήμερα μπορούν να πάρουν μια μικρή γεύση για το πώς ήταν η Λαβύρινθος, επισκεπτόμενοι το μικρότερο σπήλαιο Λαβυρινθάκι από τη βόρεια μεριά του ίδιου λόφου.
Περισσότερα: ΠΑΡΑΓΚΑΜΙΑΝ, Κ. & Α. ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ, 2002. Η Λαβύρινθος της Μεσαράς. Ηράκλειο σσ. 150 και ΠΑΡΑΓΚΑΜΙΑΝ, Κ., et al, Επιγραφές επισκεπτών στο Λαβύρινθο της Γόρτυνας
