Σπήλαιο Αγίας Παρασκευής (Σκοτεινού)
Λίγο έξω από το χωριό Σκοτεινό Πεδιάδος Ηρακλείου η κρητική φύση φιλοξενεί ένα από τα πιο σημαντικά θαύματά της. Πρόκειται για το περίφημο Σπήλαιο της Αγίας Παρασκευής στο Σκοτεινό. Το όνομά του το οφείλει στο εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής που βρίσκεται στο πλάτωμα πάνω από το σπήλαιο ενώ κατά τους προηγούμενους αιώνες υπήρχε παλαιότερο εκκλησάκι μέσα στο ίδιο το σπήλαιο. Το παλιό εκκλησάκι δεν σώζεται σήμερα παρά μονάχα ένας σωρός από τις πέτρες του. Την ημέρα της γιορτής της Αγίας Παρασκευής γίνεται γλέντι, ενώ τα παλιότερα χρόνια μέσα στο χώρο του σπηλαίου, λίγο μετά την είσοδό του και στο σημείο όπου υπάρχει ένα μεγάλο πλάτωμα κάθονταν μουσικοί με λαγούτο και λύρα και έπαιζαν μουσική ενώ ο κόσμος χόρευε κρητικούς χορούς. Το έθιμο αυτό φαίνεται να έρχεται κατευθείαν από τη Μινωική εποχή και έφτασε ως τις μέρες μας. Λίγα μέτρα παραδίπλα από το ναό υπάρχει και ο σύγχρονος ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου.
Το σπήλαιο στο Σκοτεινό είναι από τα πιο σημαντικά σπήλαια όλης της Κρήτης και από σπηλαιολογική άποψη αλλά και από αρχαιολογική. Κατά την αρχαιότητα όπως δείχνουν ανασκαφές αλλά και πολλές λαθρανασκαφές το σπήλαιο λειτουργούσε ως λατρευτικό για αιώνες και ακόμα και σήμερα ο επισκέπτης θα δει παντού σκόρπια θραύσματα από αρχαία κεραμικά αγγεία. Η είσοδος στο σπήλαιο είναι αρκετά εύκολη αφού υπάρχουν σκαλοπάτια που οδηγούν από το δρόμο που φτάνει ως αυτό μέσα στο στόμιο της μεγάλης καρστικής δολίνης όπου ανοίγεται το σπήλαιο. Τα σκαλοπάτια κατηφορίζουν ομαλά μέσα στο σπήλαιο ανάμεσα σε ένα άλσος από δέντρα που έχουν φυτευτεί και που φτάνουν μέχρι την είσοδό του. Τα σκαλοπάτια φτάνουν μέχρι και τα πρώτα μέτρα της πρώτης αίθουσας και μετά μετατρέπονται σε ένα πρόχειρο μονοπάτι.
Αυτό που προκαλεί δέος στον επισκέπτη αμέσως είναι το μέγεθος της αίθουσας του σπηλαίου που είναι πραγματικά τεράστιο. Το ύψος του σπηλαίου φτάνει μέχρι και τα 37 μέτρα γεγονός που το κατατάσσει στα πλέον ευρύχωρα του νησιού. Στην μέση της πρώτης μεγάλης αίθουσας βλέπουμε δύο διαφορετικούς μεγάλου μεγέθους σταλαγμιτικούς σχηματισμούς. Οι πρασινωπού χρώματος αυτοί σχηματισμοί που σήμερα έχουν γεμίσει από χαράγματα από τους επισκέπτες του χώρου, υπήρξαν μάλλον ιεροί κατά την αρχαιότητα και από όσο μπορούμε σήμερα να καταλάβουμε οι πιστοί που εισέρχονταν στο σπήλαιο άφηναν τα αφιερώματά τους πλευρικά των σταλαγμιτικών μορφών ή και πάνω τους σε διάφορες εσοχές που σχηματίζονται. Ειδικά ο δεύτερος σταλαγμίτης που σχηματίζεται στην μεγάλη αρχική αίθουσα του σπηλαίου έχει ένα πραγματικά μοναδικό σχήμα και πάνω του ξεχωρίζουν δύο μορφές. Η πρώτη αριστερά μορφή θυμίζει ζώο που σκύβει και είναι παρόμοια με την Αρκούδα στο σπήλαιο της Παναγίας της Αρκουδιώτισσας στο Ακρωτήρι Χανίων. Πολύ πιθανόν οι πιστοί στο πρόσωπο και αυτού του σταλαγμιτικού σχηματισμού να έβλεπαν την ιερή αρκούδα που λατρευόταν σαν την προσωποποίηση της θεάς Άρτεμης που στην Κρήτη λεγόταν Βρυτομάρτις, η οποία ήταν και η θεότητα που λάτρευαν μέσα στο σπήλαιο του Σκοτεινού. Μπροστά από την σκυμμένη αρκούδα προβάλλει μια δεύτερη μορφή σαν το πρόσωπο ενός θεού μπροστά από τον οποίο ευλαβικά υποκλίνεται το ζώο. Κοντά στο είδωλο αυτό στο πάτωμα του σπηλαίου από την αρχαία εποχή έχουν λαξευτεί διάφοροι σταλαγμίτες με σκοπό να σχηματίσουν γούρνες. Στις γούρνες αυτές συγκεντρώνεται το νερό που πέφτει από τους σταλακτίτες ακόμα και σήμερα αφού η σταγονοροή συνεχίζεται. Στις γούρνες αυτές οι πιστοί έβαζαν τα χέρια τους μέσα και τα έπλεναν, αποτελώντας ένα είδος καθαρμού πριν την επαφή με το «θείο». Ολόκληρη αυτή η τεραστίων διαστάσεων αίθουσα ονομάζεται ‘’ο Μέγας Ναός’’.
Σχεδόν όλοι οι επισκέπτες του σπηλαίου σταματούν εκεί την περιήγηση στο σπήλαιο. Στην πραγματικότητα όμως το επιβλητικό και πολύ πιο σημαντικό τμήμα του σπηλαίου αρχίζει από εκεί και κάτω. Το μονοπάτι χάνεται, ενώ στα πλάγια του σπηλαίου αρχίζουν και δημιουργούνται διάφορες επιβλητικές κολώνες και σταλακτιτικές κουρτίνες. Εκεί σχηματίζεται μια μικρότερη αίθουσα που ονομάζεται «Βωμός» και φέρει παντού εμφανή τα σημάδια από λαθρανασκαφές. Έπειτα το σπήλαιο αγριεύει αποκτώντας όμως αρκετό διάκοσμο που στην αρχική αίθουσα στερείται. Ο επισκέπτης από αυτό το σημείο και κάτω κινείται αρκετά πιο προσεκτικά, χωρίς όμως να είναι απαραίτητη η χρήση σπηλαιολογικού εξοπλισμού. Το σπήλαιο γίνεται αρκετά κατηφορικό και επικίνδυνα γλιστερό. Δημιουργούνται σε κάποια σημεία του μικρές και πολύ στενές αίθουσες ενώ στα αριστερά του υπάρχει ένα άνοιγμα που επιτρέπει την κάθοδο ακόμα πιο κάτω. Ανάμεσα σε μεγάλες κολώνες υπάρχει πέρασμα που μας κατεβάζει στον πάτο του σπηλαίου.
Στο σημείο αυτό ανοίγεται μια αίθουσα μοναδικής ομορφιάς με εκπληκτικό διάκοσμο σε κάθε της εκατοστό και πανδαισία χρωμάτων. Η αίθουσα αυτή ονομάζεται ‘’Αίθουσα Λατρείας’’ και έχει σχετικά στρογγυλό σχήμα. Αν αφήσουμε το μάτι μας να περιπλανηθεί με κυκλική φορά θα αντικρίσουμε μοναδικούς σχηματισμούς που ο άνθρωπος δεν έχει πειράξει σε αντίθεση με το πάνω μέρος του σπηλαίου. Εδώ θα δούμε να πετούν αρκετές νυχτερίδες που ζουν καλά κρυμμένες μακριά από τους επισκέπτες. Από την αίθουσα αυτή μπορούμε να κινηθούμε προς τα πάνω σε ένα ακόμα δωμάτιο που σχηματίζεται στο πλάι στο μέσον της αίθουσας που και αυτό έχει μοναδικό διάκοσμο. Το συνολικό μήκος του σπηλαίου φτάνει σε ίσια γραμμή τα 170 μέτρα. Το σύνολο όμως των διαδρομών που έχει αν κάποιος το εξερευνήσει πλήρως φτάνει τα 450 μέτρα. Ο Γάλλος ερευνητής και σπηλαιολόγος Paul Faure είχε διατυπώσει τη θεωρία ότι το σπήλαιο του Σκοτεινού ήταν ο περίφημος Λαβύρινθος της αρχαιότητας.
Κείμενο: Χριστόφορος Χειλαδάκης
