Φαράγγι Χαυγά Οροπεδίου
Το Φαράγγι του Χαυγά είναι το μοναδικό μεγάλο φαράγγι στο Οροπέδιο Λασιθίου και σχηματίζεται ανάμεσα στα υψώματα Καθάριος Λάκκος (1190) και Καθάρια Κεφάλα (1269) της Δίκτης. Μέσα από το φαράγγι περνά ο Χαυγάς ή Ξενικός Ποταμός που συγκεντρώνει τα νερά του Οροπεδίου Καθαρού, περνάει από το Οροπέδιο Λασιθίου (ως Μεγάλος Ποταμός) και τα μεταφέρει στην καταβόθρα του Χώνου. Από εκεί εξέρχονται από τις Φλέβες της Κασταμονίτσας και μέσω του ποταμού Αποσελέμη καταλήγουν στο φράγμα του Αποσελέμη. Το όνομα «Χαυγάς», όσο και παραφθορές του (π.χ. χαυγούδι) είναι πολύ κοινό για τα φαράγγια της Ανατολικής Κρήτης, και σημαίνει φαράγγι.
Το φαράγγι έχει συνολικό μήκος περίπου 4χλμ και είναι σχετικά ομαλό και προσβάσιμο στον καθένα στο τμήμα από την έξοδό του, όπου είναι αρκετά ανοικτό και δημιουργεί στο πλάι μεγάλες σάρες. Στη συνέχεια το φαράγγι στενεύει απότομα και η πορεία ανηφορίζει μέχρι την πανέμορφη λίμνη του Νεραϊδοκόλυμπου, στη βάση ενός μικρού καταρράκτη με ένα ολοστρόγγυλο ογκόλιθο. Ο Νεραϊδοκόλυμπος διακόπτει την πορεία προς το υπόλοιπο φαράγγι και για να το ξεπεράσουμε, απαιτείται να επιστρέψουμε λίγα μέτρα πίσω και να ακολουθήσουμε το μονοπάτι Ε4 στα πλάγια του φαραγγιού που οδηγεί στο Οροπέδιο Καθαρό. Εδώ λέγανε οι παλιοί ότι λούζονταν οι νεράιδές του φαραγγιού.
Ακριβώς στο σημείο λίγο πριν από το Νεραϊδοκόλυμπο καταλήγει το μικρό παραφάραγγο της Πλύστρας, με διαδοχικούς καταρράκτες που καταλήγουν στο ρέμα του Χαυγά. Στο πάνω μέρος του φαραγγιού δημιουργείται ο χαρακτηριστικός καταρράκτης της Πλύστρας με μικρή ροή νερού ακόμη και το καλοκαίρι και φέρνει τα νερά από τα βόρεια των κορφών Λάζαρος και Σπαθί. Στην Πλύστρα λέει ο θρύλος ότι έπλεναν οι νεράιδες τα εσώρουχά τους.
Το τοπίο μέσα στο φαράγγι, που είναι τμήμα του Ε4, είναι πραγματικά παρθένο αφού είναι ελάχιστοι οι τυχεροί που αποφασίζουν να το επισκεφθούν. Εάν αποφασίσετε να το διασχίσετε, ακολουθήστε την συνηθέστερη πορεία, δηλαδή ανάπόδα, μπαίνοντας από την έξοδο του, δίπλα στην λιμνοδεξαμενή του Αγίου Γεωργίου, μέσω χωματόδρομων που ξεκινούν από το χωριό Άγιος Κωνσταντίνος. Στις πλαγιές του υπάρχει άφθονη δενδρώδης βλάστηση, κυρίως από σφενδάμια και πρίνους. Ο ποταμός έχει νερό μόνο μετά από μεγάλες νεροποντές, ενώ ο Νεραϊδοκόλυμπος όλο το χρόνο.
Εναλλακτική πορεία (μόνο από το Καθαρό): Αντί να ακολουθήσετε το μονοπάτι που διέρχεται στο πλάι του φαραγγιού, μπορείτε να ξεκινήσετε από το οροπέδιο Καθαρό και να κατεβείτε μέσα από την κοίτη του ποταμού. Στο σημείο του Νεραϊδοκόλυμπου θα πρέπει όμως είτε να πηδήξετε στο νερό, είτε να επιστρέψετε πίσω.
