Ναός Αγίου Ιωάννη Ριγολόγου στο Λιλιανό
Περίπου 500μ. από το μικρό χωριό Λιλιανό (παλιότερα Λιλιανώ, που σημαίνει το χωριό των Λιλιανών), σχεδόν στα όρια του αεροδρομίου του Καστελίου κρύβεται ένας ακόμα θησαυρός της Κρητικής ενδοχώρας. Πρόκειται για τον κοιμητηριακό ναό του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου του Ριγολόγου που είναι αφιερωμένος στην Αποτομή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (εορτάζει στις 29 Αυγούστου).
Ένα εντυπωσιακό θρησκευτικό και ταυτόχρονα αρχιτεκτονικό μνημείο το οποίο είναι κυριολεκτικά κρυμμένο μέσα στους ελαιώνες. Ο Άη Γιάννης του Λιλιανού σύμφωνα με την παράδοση "ολημερίς χτιζότανε και τη νύχτα χαλούσε". Έτσι αποφασίστηκε αντί για νερό να κτιστεί με γάλα που έδωσαν ως δώρο οι βοσκοί της περιοχής και έτσι με το γάλα σαν πρώτη ύλη στέριωσε το κτίριο και δε χάλασε ξανά, γι' αυτό και από τότε ονομάζεται γαλατόκτιστος.
Ο εντυπωσιακός αυτός ναός χρονολογείται γύρω στον 12ο-13ο αιώνα μ.Χ. Σύμφωνα με το Στέργιο Σπανάκη πρόκειται για μια τρίκλιτη βασιλική της Β΄ Βυζαντινής περιόδου, από τα οποία κλίτη, το μεσαίο έχει μεγαλύτερο ύψος. Τα κλίτη μεταξύ τους επικοινωνούν με οξυκόρυφα τόξα που στηρίζονται, σε κίονες οι οποίοι έχουν κιονόκρανα ιωνικού ρυθμού. Οι τοίχοι του ναού είναι κτισμένοι με ξεστή λιθοδομή από υλικά που ανήκουν σε παλιότερα κτίρια. Στο εσωτερικό σώζεται σκάλα που οδηγούσε σε μικρό άμβωνα, ο οποίος το μοναδικό δείγμα σε μεσαιωνική εκκλησία της Κρήτης. Η ύπαρξή της, σε συνδυασμό με έναν κίονα στο δυτικό τοίχο, που πιθανόν στήριζε λεκάνη αγιασμού, έχει συσχετιστεί με θρησκευτική δραστηριότητα του καθολικού τάγματος των Δομινικανών μοναχών.
Το σημαντικότερο είναι ότι ο Άη Γιάννης αποτελεί το τελευταίο δείγμα ναού στην Κρήτη που κτίστηκε στα πρότυπα των παλιών βασιλικών, συνήθεια η οποία μετά το κτίσιμό του ναού εγκαταλείφτηκε. Στην εξωτερική πλευρά υπάρχουν ενσωματωμένες πλάκες με επιγραφές της Ρωμαϊκής εποχής, από τις πιο σημαντικές στην Κρήτη. Στο εσωτερικό του δε σώζονται τοιχογραφίες. Υπήρχαν πολύ σημαντικές εικόνες και αρκετά παλιές, οι οποίες όλες κλάπηκαν πριν από χρόνια αφού το μνημείο ακόμα και σήμερα παραμένει παραμελημένο και εντελώς ξεχασμένο κι αφημένο στη μοίρα του.
Το εντυπωσιακό είναι ότι στα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής λόγω της ευρυχωρίας και της ποιότητας κατασκευής του ναού οι Γερμανοί τον χρησιμοποίησαν ως μηχανουργείο και αποθήκη. Στο ιερό βήμα σώζονται ακόμα εντυπωσιακές επιγραφές στα Γερμανικά με τη χαρακτηριστική ναζιστική γραμματοσειρά, ενώ υπάρχει γράφιτι σε μονοχρωμία με τον Εσταυρωμένο, που υποδηλώνει ότι οι Γερμανοί τον χρησιμοποιούσαν και για τις θρησκευτικές τους ανάγκες.
Tο κινίνο του Άη Γιάννη
Σήμερα σχεδόν κανείς δε γνωρίζει την ύπαρξη αυτού του τόσο σημαντικού μνημείου, γι’ αυτό και ποτέ δε θα δείτε επισκέπτες ούτε και θα το βρείτε σε τουριστικούς οδηγούς. Και όμως ο Άη-Γιάννης ο Ριγολόγος όπως τον αποκαλούν οι ντόπιοι έχει για ένα μοναδικό λόγο υπάρξει πολύ σημαντικός για την ευρύτερη περιοχή. Ο λόγος είναι το ξεχασμένο σήμερα κινίνο του Άη-Γιάννη, όπως ονομαζόταν. Τα παλιότερα χρόνια που η πίστη των κατοίκων σύμφωνα με τις παραδόσεις ήταν πολύ δυνατή ο σοβάς του ναού φούσκωνε σαν από υπερβολική υγρασία και έβγαζε κάποιο υλικό λευκό σαν βαμβάκι. Πήγαιναν με διάφορα φύλλα χαρτιού που έβαζαν στο πάτωμα του ναού τα οποία άπλωναν εκεί και έπεφτε πάνω τους το υλικό σα σκόνη που ξερνούσε ο τοίχος του ναού. Με τα χαρτιά αυτά συνέλεγαν το υλικό, το οποίο στη συνέχεια το έπαιρναν σπίτι τους. Το έριχναν σε νερό και το έπιναν και με το ποτό αυτό που ονόμαζαν "το κινίνο του Άη Γιάννη" θεράπευαν κάθε αρρώστια μια και έξω.
Το πιο εντυπωσιακό από όλα είναι ότι το συγκεκριμένο θαυματουργό "κινίνο" το ξερνούσε ο τοίχος του ναού μονάχα την ημέρα της γιορτής του αγίου και όχι στις υπόλοιπες μέρες του έτους. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν στο Λιλιανό ή στα χωριά του Καστελίου άνθρωποι που στα νιάτα τους βρήκαν θεραπεία σε ανίατες για την εποχή ασθένειες ως δια μαγείας, χάρη στο -όπως πιστεύουν- μαγικό αυτό κινίνο. Το κινίνο βγήκε για τελευταία φορά στη δεκαετία του 70΄ από τους τοίχους του ναού και έκτοτε δεν παρουσιάστηκε ξανά.
.jpg)
