Μονή Αγίας Τριάδας Τζαγκαρόλων
Η Μονή της Αγίας Τριάδας των Τζαγκαρόλων ή Μουρτάρων είναι ένα από τα πλουσιότερα και ομορφότερα μοναστήρια της Κρήτης περίπου 15 χλμ από τα Χανιά. Είναι κτισμένη κοντά στο αεροδρόμιο Χανίων, στη θέση Τζομπόμυλος του ακρωτηρίου Μελέχα και στους πρόποδες των βουνών του Σταυρού. Η μονή κτίστηκε από τους Ενετούς άρχοντες Ιερεμία και Λαυρέντιο Τζαγκαρόλο κατά τον 17ο αιώνα. Ο Ιερεμίας ήταν γνωστός λόγιος της εποχής σπουδαία μόρφωση. φορέας της Ελληνικής και Ιταλικής παιδείας, πολύ καλός φίλος του Πατριάρχη Αλεξανδρείας Μελετίου Πηγά. Ο ίδιος ο Ιερεμίας υπήρξε και υποψήφιος για Οικουμενικός Πατριάρχης.
Ο Ιερεμίας σχεδίασε και έκτισε το μοναστηριακό συγκρότημα της μονής, αξιοποιώντας τα βιβλία του αρχιτέκτονα Sebastiano Serlio από τη Βερόνα της Ιταλίας, ώστε να προσαρμόσει την κλίση του εδάφους και να δημιουργήσει ένα τεχνητό επίπεδο, κάτω από το οποίο στεγάστηκαν τα εργαστήρια οίνου και λαδιού και η μεγάλη δεξαμενή νερού. Η κυρίως μονή με το μεγάλο τρίκογχο ναό στο κέντρο με τρούλους, νάρθηκα και παρεκκλήσια και τις πτέρυγες των κτισμάτων περιμετρικά, αναπτύχθηκε πλέον με μεγάλη άνεση χώρου πάνω στο τεχνητό επίπεδο. Στα πρότυπα του Serlio οφείλονται ακόμη τα σχέδια της κεντρικής πύλης και άλλων στοιχείων, όπως το παρεκκλήσι του Σωτήρος στο κοιμητήριο.
Μετά το θάνατό του το 1636, ο αδερφός του Λαυρέντιος συνέχισε το έργο της ανοικοδόμησης του μοναστικού συγκροτήματος, το οποίο δεν είχε ολοκληρωθεί κατά την κατάληψη της Δυτικής Κρήτης από τους Τούρκους το 1645. Κατά την Τουρκοκρατία, η μονή συνέχισε την ακμή της, παρά τις πολλές ιστορικές περιπέτειες που αντιμετώπισε, κυρίως με την πυρπόλησή της από τους Οθωμανούς το 1821. Το συγκρότημα απέκτησε τη σημερινή του μορφή κατά τον 19ο αιώνα, όταν ολοκληρώθηκε η κατασκευή των τρούλων του καθολικού, του ηγουμενείου στη νότια πτέρυγα και Ιερατικής Σχολής στην ανατολική πτέρυγα.
Στο μοναστήρι έχει διαμορφωθεί ένα μικρό μουσείο με διάφορες εικόνες, άμφια, χειρόγραφα και σκεύη. Από αυτά ξεχωρίζει χειρόγραφο ειλητό (ύφασμα που καλύπτει την αγία τράπεζα με την εικόνα του Πανάγιου Τάφου) του 12ου αιώνα, εικόνες του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου (16ος αιώνας), του Αγίου Νικολάου (17ος αιώνας), καθώς και οι εικόνες του Ένθρονου Χριστού, της Ζωοδόχου πηγής και της Δευτέρας Παρουσίας (1635 - 1645). Επίσης σώζεται ειλητό του 12ου αιώνα με τη λειτουργία του Αγίου Βασιλείου και αυτόγραφος κώδικας του Ιερεμία Τζαγκαρόλου. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα ξύλινα τέμπλα του 17ου αιώνα στα παρεκκλήσια του Σωτήρος και του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, καθώς και τρεις εικόνες, όλα φιλοτεχνημένα από τον Εμμανουήλ Σκορδύλη. Αντίστοιχα, το τέμπλο και οι φορητές εικόνες του καθολικού χρονολογούνται στο 1845 και ανήκουν στο Μερκούριο Σιγάλα.
Σήμερα, η μονή Τζαγκαρόλων εξακολουθεί να παίζει σημαντικό ρόλο στη θρησκευτική και οικονομική ζωή της Κρήτης. Είναι Σταυροπηγιακή, που σημαίνει ότι η διαχείριση της γίνεται άμεσα από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ο επισκέπτης εδώ θα δεί ένα απίθανα καλοδιατηρημένο και ολοζώντανο που παράγει και εξάγει μοναδικής ποιότητας βιολογικό ελαιόλαδο, κρασί, μέλι, ξύδι και σαπούνι από ελαιόλαδο.
Το συγκρότημα
1. Κύρια είσοδος
2. Καθολικό
3. Ναός Σωτήρος Χριστού
4. Ηγουμενείο
5. Οστεοφυλάκιο
6. Παλαιά εκκλησιαστική σχολή
7. Βιβλιοθήκη
8. Κελιά μοναχών
9. Γραφεία Ι. Μονής
10. Κελάρια κρασιού
11. Παλαιό Ελαιουργείο
12. Μουσείο
13. Έκθεση προϊόντων
Το συγκρότημα της μονής είναι τετράπλευρο, με ορθογώνια οχύρωση και εσωτερική πλακόστρωτη αυλή, ενώ στο κέντρο του δεσπόζει ο ναός της Αγίας Τριάδας. Στο συγκρότημα υπάρχουν διάφοροι βοηθητικοί χώροι όπως το ελαιοτριβείο, το πατητήρι, η κάβα, δεξαμενή αποθήκευσης βρόχινου νερού, στάβλοι. Επίσης, υπάρχει μεγάλη αίθουσα τραπεζαρίας, βιβλιοθήκη με σπουδαία βιβλία (παλιό ηγουμενείο), τα κελιά των μοναχών, το νεότερο ηγουμενείο, οστεοφυλάκιο και ένα παρεκκλήσι του Χριστού.
Η είσοδος της μονής είναι επιβλητική και σε αυτή οδηγεί ένας δρόμος με τεράστια κυπαρίσσια. Στο τέλος του δρόμου θα δείτε μια μεγαλοπρεπή σκάλα και την είσοδο του μοναστηριού. Η πρόσοψη είναι κτισμένη με αυστηρή γεωμετρική διάταξη, με στοιχεία Αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής και μεταγενέστερες προσθήκες.
Ο ναός
1. Κεντρική είσοδοςΝαός Αγίας Τριάδας των Τζαγκαρόλων
2. Πρόσοψη
3. Παρεκκλήσιο Ζωοδόχου Πηγής
4. Παρεκκλήσιο Αγ. Ιωάννη Θεολόγου
5. Μικρή Δεξαμενή
6. Τέμπλο
7. Ιερό
8. Κυρίως ναός
9. Ιερή Πρόθεση & Διακονικό
10. Εξωτερική σκάλα προς τον επάνω όροφο
Το πιο εντυπωσιακό κτίριο της μονής είναι σίγουρα ο ναός της Αγίας Τριάδας, στο κέντρο της αυλής. Ανήκει στον τύπο του τρίκογχου με τρούλο και παρεκκλήσια στο ισόγειο και τον όροφο. Η κάτοψη της ακολουθεί την αγιορείτικη παράδοση, ενώ τα υπόλοιπα στοιχεία συνδέονται με τη Δυτική Αρχιτεκτονική.
Από τον αρχικό διάκοσμο σώζονται τα τέμπλα των ισόγειων παρεκκλησιών, ενώ το τέμπλο, οι εικόνες και γενικά ο εξοπλισμός του ναού, χρονολογείται γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα. Το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον λόγω της προσεκτικής κατασκευής που ακολουθεί την Κρητική παράδοση της εποχής του, με στοιχεία λαϊκού Μπαρόκ. Οι περισσότερες εικόνες του τέμπλου είναι δημιουργίες του ζωγράφου Μερκούριου από τη Σαντορίνη.
Χρονολόγιο
- 16ος αιώνας: Στη θέση της σημερινής μονής υπήρχε η παλαιότερη Μονή των Μουρτάρων που ανήκε στον μοναχό Ιωακείμ Σοφιανό και ήταν αφιερωμένη στους Αγίους Αποστόλους.
- 1611: Ο Ιερεμίας Τζαγκαρόλος, μοναχός της Μονής Αγίας Κυριακής, αναλαμβάνει την ανασυγκρότηση της παλαιότερης μονής, χτίζοντας εξ αρχής ένα μεγάλο συγκρότημα.
- 1634: Ο Ιερεμίας πεθαίνει και το έργο του συνεχίζει ο αδερφός του Λαυρέντιος.
- 1645: Οι Τούρκοι καταλαμβάνουν τα Χανιά και οι εργασίες σταματούν, για να συνεχιστούν αρκετά χρόνια αργότερα. Η μονή γίνεται γνωστή με το όνομα Selvili Manastir, δηλαδή μοναστήρι με τα Κυπαρίσσια.
- 1821: Οι μοναχοί προλαβαίνουν να εγκαταλείψουν τη μονή, αλλά οι Τούρκοι καταστρέφουν και πυρπολούν το μοναστήρι με τα κειμήλια του.
- 1830: Οι Τούρκοι δίνουν την άδεια για την ολοκλήρωση του ναού στους μοναχούς Καλλιόπιο και Γρηγόριο. Η Μονή ανασυγκροτείται και ολοκληρώνονται οι οικοδομικές εργασίες. Αργότερα, αποκτάει μεγάλη κτηματική περιουσία και πολλά μετόχια, ακόμη και στη Σμύρνη.
- 1833: Το μοναστήρι λειτουργεί ως οικοτροφείο.
- 1864: Προστίθεται το επιβλητικό καμπαναριό στον ναό.
- 1892: Ιδρύεται ιεροδιδασκαλείο στην ανατολική πτέρυγα της μονής που λειτουργεί ως το 1905.
- 1896-97: Στην τελευταία Επανάσταση πριν την απελευθέρωση του 1898, η μονή μετατρέπεται σε νοσοκομείο και στρατηγείο.
- 1941: Στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η μονή χρησιμοποιείται από τους Έλληνες για αποθήκευση εφοδίων του Πολεμικού Ναυτικού. Οι Γερμανοί καταστρέφουν μέρος της μονής.
- 1942: Οι Γερμανοί εγκαθιστούν τη Σχολή Αντιαεροπορικού Πυροβολικού και αργότερα (1944) στρατό 150-200 ανδρών.
