Η Κρήτη είναι διάσπαρτη με οικισμούς που κάποτε ερήμωσαν λόγω της αστυφιλίας ή για κάποιο άλλο λόγο, όπως βεντέτα, φυσική καταστροφή, κλπ. Ακόμη και σήμερα οι τοίχοι των σπιτιών μαρτυρούν πώς κάποτε υπήρχε ζωή εκεί. Αξίζει να γίνει αναφορά σε κάποιους από αυτούς.
Σκαλιά Σητείας 
Ένα μικρό κάστρο υπήρχε κοντά στο χωριό Σίτανος της Επαρχίας Σητείας, στα Σκαλιά. Τα Σκαλιά ήταν ένα μικρό χωριό λίγων κατοίκων κτισμένο στην κορυφή μιας μικρής πλαγιάς, κατά τρόπο που οι εξωτερικοί τοίχοι των σπιτιών του αποτελούσαν το τείχος που περικύκλωνε τον οικισμό, από την βόρεια μεριά του οποίου μάλιστα υπήρχε προστατευτικός γκρεμός.
Οικισμός Ξερόκαμπος στο Βαλή 
Σε απόσταση αναπνοής από το ολοζώντανο χωριό Βαλής στη Μεσαρά Ηρακλείου βρίσκεται ο Ξερόκαμπος, ένα ερειπωμένο και ακατοίκητο πλέον χωριό παρατημένο στην αργή μα σίγουρη φθορά του χρόνου. Οι τελευταίοι κάτοικοι έφυγαν από τον Ξερόκαμπο λίγο μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, περίοδος κατά την οποία ερημώθηκαν πολλά χωριά στην Κρήτη.
Είναι ένα από τα πολλά χωριουδάκια της περιοχής που σήμερα είναι εντελώς έρημα και αφημένα στη φθορά του χρόνου. Ο τελευταίος κάτοικος του Δράκου έφυγε το 1979 και από τότε έφυγε και η ζωή από τα σπίτια του οικισμού που αποτελεί πρότυπο αγροτικού οικισμού με πετρόχτιστα σπίτια με κεραμίδι, στενά δρομάκια, στέρνες για τη συλλογή βρόχινου νερού και διάσπαρτα αλώνια για το άλεσμα των σιτηρών.
Λίγο μετά το χωριό Μουσούτα Ηρακλείου βρίσκεται το έρημο σήμερα χωριό Χαντρού ή Χανδρού. Πρόκειται για ακόμα ένα άγνωστο και πανέμορφο χωριό της Κρητικής ενδοχώρας που κάποτε έσφυζε από ζωή αλλά σήμερα τα σπίτια του στέκουν μισογκρεμισμένα ενώ έχει απομείνει μονάχα ένας κάτοικος.
Βορειοδυτικά από το χωριό Δαμάνια στο δρόμο που πηγαίνει στο Αρκάδι Μονοφατσίου βρίσκεται το ύψωμα της Κεφάλας. Η Κεφάλα αποτελεί ένα αρκετά ψηλό γήλοφο από την κορφή του οποίου έχουμε μοναδική θέα στα Δαμάνια και στην πανέμορφη λίμνη τους, στον εύφορο κάμπο του χωριού αλλά και σε άλλα χωριά του Μονοφατσίου.
Στη δυτική πλευρά του όρους Ρομανάτη βρίσκεται η θέση του παλιού οικισμού της Ρουκάκας (Χρυσοπηγής) Σητείας. Χτισμένος σε ψηλή θέση με απίστευτη θέα στον εύφορο κάμπο όπου συναντάμε το σημερινό χωριό που έχτισαν οι κάτοικοι όταν εγκατέλειψαν το παλιό αλλά και στη Θρυπτή και στα Όρη Σητείας ο παλιός οικισμός μπορούσε οπτικά να ελέγχει τα δύο ορεινά περάσματα από την Νότια πλευρά της επαρχίας Σητείας στη βόρεια.
Οι Δύο Πρίνοι είναι ένα από τα όμορφα ερειπωμένα χωριά της Κρήτης όπου νομίζεις ότι ο χρόνος έχει σταματήσει σε μία άλλη εποχή τόσο αλλιώτικη από τη σημερινή. Το όνομα του χωριού προέρχεται από το δέντρο Πρίνος που είναι γεμάτη η γύρω περιοχή. Βρίσκεται στην περιφέρεια του χωριού Λίμνες στο δήμο Αγίου Νικολάου Λασιθίου και για να πάμε ως εκεί ακολουθούμε από τις Λίμνες το δρόμο που πηγαίνει στον Καλό Λάκκο.
Ερείπια που μαρτυρούν ζωή μέσα σε τούτη την ερημιά που τηνε δέρνουνε όλοι οι αέρηδες. Καμάρες και αγκωνάρια μαζί με καμαρωτά τζάκια με τις πελεκημένες σιδερόπετρες τους να δείχνουν το μεγαλείο που πέρασε. Αλώνια με έρημους σήμερα γυραλωνίτες που πια δεν μετράνε τους κύκλους του θεριστή. Όσες πέτρες και αν έκλεψαν οι περαστικοί τυχοδιώκτες από εδώ πάλι απόμειναν μερικές να δηλώνουν το δικό τους παρόν
