Κριτσά

Ο Θεολόγος, πρώην μοναστήρι του Θεολόγου, είναι οικισμός που βρίσκεται ανάμεσα στη Κριτσά και τον Κρούστα. Η μονή ιδρύθηκε τη Β’ Βυζαντινή περίοδο και λειτούργησε μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα.

Ο Κάτω Άη Γιώργης στο χωριό Κρούστας Μιραμπέλου χρονολογείται από τον 13ο αιώνα και ονομάζεται έτσι για να ξεχωρίζεται από το νεώτερο ναό που βρίσκεται παραδίπλα. Είναι μονόχωρος και καμαροσκέπαστος, με εντυπωσιακά Ενετικές ανάγλυφες παραστάσεις στα ανοίγματά του. Εσωτερικά σώζονται λίγες τοιχογραφίες, ανάμεσα στις οποίες διακρίνουμε τους Ιεράρχες, τη Γέννηση του Ιησού, τη Βαϊοφόρο κα.

Το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο της Κριτσωτοπούλας βρίσκεται στο χωριό Κριτσά, της επαρχίας Μιραμπέλλου, και στεγάζεται στο αυθεντικό σπίτι της Ροδάνθης (Κριτσωτοπούλας), αναβιώνοντας τη συγκλονιστική της ιστορία.

Μέσα στη Κριτσά, στην τοποθεσία Αμπέλα, υπάρχουν τα ερείπια ενός μικρού μεσαιωνικού πύργου με καμάρα. Προφανώς ο πύργος αυτός χρησιμοποιήθηκε για την επίβλεψη των σοδειών της περιοχής, αλλά και τον έλεγχο του περάσματος προς το χωριό.

Ο ναός αυτός πέρα από την όποια λαογραφική αξία έχει αφού εκεί είχανε επιλέξει οι ντόπιοι να θάβουν τα αβάπτιστα παιδιά τους έχει και πολύ σημαντικά αξία και ιστορία σαν ναός. Πρόκειται για ένα μονόχωρο, καμαροσκέπαστο καθαρά βυζαντινό ναό ο οποίος είναι πολύ πιθανόν να προηγείται της Βενετοκρατίας στην Κρήτη κρίνοντας από τα κεραμικά τούβλα που έχουν χρησιμοποιηθεί για το στόλισμα και το στερέωμα στην εξωτερική πλευρά του κυλίνδρου του ιερού βήματος

Ο δίκλιτος ναός του Αφέντη Χριστού στην Κριτσά έδινε κατά την Ενετοκρατία το όνομα Χριστός στη γειτονιά αυτή, που τότε θεωρούνταν ξεχωριστός οικισμός, και αποτελούσε το νεκροταφείο του. Εδώ ήταν παπάς ο πατέρας της θρυλικής Κριτσωτοπούλας που πολέμησε εναντίον των Τούρκων ντυμμένη ως άνδρας στο πλευρό του Καπετάν Καζάνη και πιστεύεται ότι εδώ τάφηκε κι αυτή.

Ο μονόχωρος Ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου βρίσκεται στο νεκροταφείο της Κριτσάς. Το εσωτερικό του τοιχογραφήθηκε το 1359-1360 με δαπάνες του Ιωάννη Σκορδίλη και το λαϊκότροπο εικονογραφικό του πρόγραμμα διατηρείται αποσπασματικά. Ξεχωρίζουμε σκηνές από τον ευαγγελικό κύκλο, το βίο του Χριστού και δέκα σκηνές από το βίο του Ιωάννη του Προδρόμου.

Ο μονόχωρος ναός του Αγίου Γεωργίου του Καβουσιώτη βρίσκεται νότια του οικισμού της Κριτσάς. Εξωτερικά φέρει αρκοσόλιο, δηλαδή αψιδωτό ταφικό μνημείο της Ενετοκρατίας. Εσωτερικά σώζεται αποσπασματικά τοιχογραφικός διάκοσμος που χρονολογείται στις αρχές του 14ου αιώνα.