Ναός Αγίας Παρασκευής στο Κουλμπάδω
Σε πάρα πολλά σημεία της Κρήτης συναντάμε εξωκκλήσια στα οποία τα παλιότερα χρόνια θάβανε οι χωρικοί τα παιδιά που είχαν πεθάνει αβάπτιστα. Σε άλλα μέρη κυρίως στην ορεινή δυτική Κρήτη αντί να τα θάβουνε τα πέταγαν σε σπηλαιοβάραθρα. Τα αβάπτιστα παιδιά στο κρητικό γλωσσικό ιδίωμα ονομάζονται ‘’τελώνια’’. Έτσι λοιπόν έχουμε πολλές εκκλησίες όπου έθαβαν τα τελώνια αλλά και κάποια βάραθρα που ακόμα και σήμερα φέρουν το όνομα Τελονώτρυπα, όπως στη Δρακώνα Χανίων και αλλού. Το περίεργο με τα εξωκκλήσια που έθαβαν τα αβάπτιστα παιδιά είναι ότι συνήθως τιμώνται στο όνομα της Αγίας Παρασκευής. Το γιατί συμβαίνει αυτό και για ποιο λόγο η Αγία Παρασκευή συνδέθηκε με τα τελώνια στην Κρήτη δεν έχει εξακριβωθεί και χρήζει έρευνας.
Ένα από τα πιο σημαντικά εκκλησάκια όπου στο παρελθόν έθαβαν τα τελώνια βρίσκεται στο ανατολικό άκρο του κάμπου της Κριτσάς, στην περιοχή Κουλμπάδω και είναι η άγνωστη Αγία Παρασκευή στα Τελώνια. Ο ναός αυτός πέρα από την όποια λαογραφική αξία έχει, αφού εκεί είχανε επιλέξει οι ντόπιοι να θάβουν τα αβάπτιστα παιδιά τους, έχει και πολύ σημαντικά αξία και ιστορία ως ναός. Πρόκειται για ένα μονόχωρο, καμαροσκέπαστο καθαρά βυζαντινό ναό, ο οποίος είναι πολύ πιθανόν να προηγείται της Βενετοκρατίας στην Κρήτη, κρίνοντας από τα κεραμικά τούβλα που έχουν χρησιμοποιηθεί για το στόλισμα και το στερέωμα στην εξωτερική πλευρά του κυλίνδρου του ιερού βήματος και των υπόλοιπων τμημάτων της τοιχοποιΐας.
Η θέση του ναού είναι σχεδόν αδύνατο να εντοπιστεί, αφενός επειδή είναι αρκετά μακριά από την Κριτσά, αλλά περισσότερο επειδή βρίσκεται στο πλάι ενός ρυακιού πνιγμένο στην απίστευτα πυκνή βλάστηση που το καλύπτει εντελώς από κάθε πλευρά. Ο πρόχειρος χωματόδρομος που προσεγγίζει το ναό δε φτάνει ακριβώς εκεί, αλλά σταματά πριν από αυτόν. Το αποτέλεσμα είναι ότι ακόμα και να φτάσει κάποιος ακριβώς από πάνω από το εκκλησάκι είναι αδύνατο να το δει καθότι δεν διακρίνεται τίποτα πέρα από μυρτιές αγριελιές και πλατάνια.
Η Αγία Παρασκευή σήμερα δυστυχώς παραμένει άγνωστη και γκρεμισμένη χωρίς οροφή για χρόνια ή και αιώνες και όλα αυτά παρά το γεγονός ότι πρόκειται για ένα πραγματικά σημαντικό μνημείο της περιοχής που δυστυχώς δεν είχε την τύχη της κοντινής Παναγίας Κεράς. Ο ναός στο τμήμα του που ακόμα σώζεται αλλά μέρα με την ημέρα καταρρέει είναι κατάγραφος με αγιογραφίες υψηλής καλλιτεχνικής αξίας που δείχνουν την σπουδαιότητά του. Οι αγιογραφίες αυτές δυστυχώς είναι εκτεθειμένες στην κακοκαιρία και στην υγρασία των βροχών και αν δεν γίνει κάτι σύντομα θα εξαφανιστούν, αφού η μάχη με το χρόνο και τα στοιχεία της φύσης είναι άνιση.
Παρά τη φθορά ακόμα και σήμερα μπορούμε να ξεχωρίσουμε κάποιες μορφές αγίων και την Κοίμηση της Θεοτόκου, ενώ η καλύτερα διατηρημένη παράσταση είναι η Πλατυτέρα των Ουρανών στο Ιερό Βήμα. Στους τοίχους εσωτερικά του ναού μπορούμε να δούμε χαράγματα που άφησαν προσκυνητές με χρονολογίες από τους δύο προηγούμενους αιώνες. Σε τέσσερα διαφορετικά σημεία στο εσωτερικό του ναού φαίνονται ακόμα τα εντοιχισμένα κεραμικά αγγεία που είχαν ενοιχιστεί και λειτουργούσαν ως ηχεία.
Στο εξωτερικό μέρος στους τοίχους του ναού η αρχική πέτρα έχει επικαλυφτεί με σοβά που φέρει μια ιδιαίτερη τεχνοτροπία, η οποία γίνεται με τη μύτη του μυστριού και που είναι χαρακτηριστικό του 20ου αιώνα. Το εσωτερικό του ναού είναι γεμάτο από βάτα που σήμερα δυστυχώς έχουν πνίξει τα πάντα, αλλά και με σωρούς από πέτρες και πελέκια που κάποτε ήταν τμήματα του ναού και ακόμα φέρουν χρώματα και σχέδια από τις αγιογραφίες που τις κοσμούσαν.
Πηγή: Χριστόφορος Χειλαδάκης
